यात्रा र अनुभवहरु–१

(१)गणेश–खिलकुमारी दुवालकृत् परिवारको परिचय

गणेशबहादुर /खिलकुमारी दुवाल मेरा बुबा–मुमा । बुबा–मुमाका एघारौं सन्तानमा म दशौं सन्तान । छोराहरूमा म कान्छो ।मध्यमवर्गीय ब्यापारी कुलका प्रख्यात ब्यापारी न्हुक्षेनारायणका नाति । पछिल्लो कालखण्डमा बुबाले चलाएको देखिन्छ ब्यापार–व्यवसाय । एकबाते साहुका रूपमा प्रख्यात मेरा बुबा गणेशबहादुर दुवाल सत्यवादी विद्वान व्यक्तिका रूपमा पनि प्रसिद्ध छन् । नेपालका गान्धी तुलसीमेहर श्रेष्ठ मेरा बुबाका हितैषी मित्र । सरदार भीमबहादुर पाण्डे; त्यसबखतको नेपालको चर्चित लेखक सहकारी समिति बनाउँदा ताकाका मेरा बुबाका अध्यक्ष । सुर शमशेर राणाका भक्त । भक्तपुरका गणेशमान महाजनका प्रिय मित्रका रूपमा मन जितेका मेरा बुबा सत्य–निष्ठामा आफूलाई समर्पित तुल्याउँदै आफूलाई चिनाउँदै आएका समाजका चेतनशील व्यक्ति हुन् । असंफ: चोकमा मेरो घर । बुबाको कपडा पसल । चल्तीको पसल; त्यसताकाको काठमाडौं जाने–आउने बाटोमा अवस्थित छ हाम्रो घर । पूर्वको व्यापारिक नगर बनेपा व्यापारमा नाम चलेको शहर । पसलमा कपडा लिन आउनेहरूको भीड लागिरहन्छ ।

कसरी हुर्काए बुबा/मुमाले एघारजना छोराछोरी । ७ जना छोराहरू र ४ जना छोरीहरूमा गौप्रसाद, रामप्रसाद, हरिप्रसाद, कृष्णप्रसाद, प्रेमप्रसाद, देवेन्द्रप्रसाद र म मोहनप्रसाद र भक्ति, सुभद्रा, वसुन्धरा र शान्ति छन् । घरायसी काममा अर्थात् घर–ब्यवहारमा सक्रिय मेरी आमाले रत्नलक्ष्मी, विमला, गरम, सावित्री र भारतीलाई बुहारीका रूपमा व्यहोर्न पाएका हुन् । हामीहरूमध्ये हालसम्म पनि ६० वर्ष नाघेका ८ जनामा दुईजना छोराहरू हरिप्रसाद र मोहनप्रसाद, तीनटी बुहारीहरू विमला, सावित्री र भारती, छोरीहरूमा वसुन्धरा र शान्ति जीवितै छन् । ६० वर्ष पुगेका भतिजा–भतिजीहरुमा प्रभा, सुशील र सुरेश छन् । आ–आफ्नो योग्यता र क्षमता देखाएर गएका दाजुहरूमा गौप्रसाद दुवालले प्रहरीमा लप्टनसम्म भएर पूर्व एक नम्बरका हाकिम भएर गएका व्यक्तिका रूपमा सबैले चिन्छन् । २००७ को प्रजातान्त्रिक आन्दोलनमा मुक्तिसेना भई लडेर आएका यिनी प्रजातान्त्रिक सेनानीका रूपमा राष्ट्रमा प्रख्यात छन् । यिनी लप्टन छँदा धेरैपटक घोडा चढेर धुलिखेलमा पुग्न पाएका क्षणहरू याद आइरहन्छ । रामप्रसाद दाजुलाई मैले भोग्न र देख्न पाइएन; कस्ता थिए पनि थाहा भएन । हरिप्रसाद दुवालले बनेपाको तात्कालीन समाजमा आफूसक्दो समाजसेवा गरेको देखिन्छ । शिर मेमोरियल हस्पिटलको संस्थापन, संचालन र व्यवस्थापनमा यिनले सक्दो सेवा र योगदान पुर्‍याएको देखिन्छ । आजाद माविको संचालक समितिका सचिव भई सेवा पुर्‍याइसकेका यिनले ‘चिराक’ पत्रिकाको प्रकाशन गरेर २०१६ सालतिर नै साहित्यिक सेवा गरेको देखिन्छ । पछि यिनी बेरूत (लेबनान) मा पुगेर स्यानिटेशन (सरसफाई शिक्षा) उत्तीर्ण गरेर आएपछि स्वास्थ्य विभाग अन्तर्गत रहेर बिफर उन्मूलनमा सेवा कार्य गरेको देखिन्छ । यसै दौरानमा अफ्रिकाको विभिन्न मुलुकहरूमा पुगेर त्यहाँको जनस्वास्थ्य अध्ययन गरेर आएका यिनी स्वास्थ्य सेवा अन्तर्गत विफर उन्मूलन आयोजनामा क्षेत्रिय निर्देशकसम्म भई सेवा गरेको देखिन्छ । हाल यिनी ९१ वर्षको उमेरमा पनि कुपण्डोल, ललितपुरमा बसेर मुद्रा सङ्कलन सङ्घ र फिलाटेलिक सोसाइटीमा आजीवन सदस्य रहेर सेवा पुर्‍याइरहेका यिनी नेपालका मुद्रा सङ्ग्रहकर्ताका रूपमा प्रख्यात छन् । हालैमात्र यिनको ‘हाम्रो स्वास्थ्य र अरु रचनाहरु’ लेख–रचनासङ्ग्रह प्रकाशित भएको छ । यिनका पहिलो श्रीमतीबाट प्रभा, सुशील छोरा–छोरीहरु छन् ।कान्छी श्रीमती विमलाबाट रीना, रिन्कु र ऋषि छोरा–छोरीहरु छन् । कृष्णप्रसाद दाई बालसाहित्यकारका रूपमा विख्यात् छन् । यिनी सक्रिय छँदा काभ्रे जिल्लामा आफूसक्दो साहित्यिक जागरण ल्याएर आफूलाई अभियन्ताका रूपमा चिनाउन सफल यिनले पछिल्लो समयमा ‘चिराक’ प्रकाशन गरेर साहित्यिक पत्रिका प्रकाशन गरेर आफूलाई चिनाउँदै आएका र थुप्रै पुस्तकका लेखकका रूपमा प्रसिद्धि कमाएका छन् । यिनी काठमाडौंमा वि.संं २०७४ मा दिवंगत भए । यिनका छोरा ३ र छोरी २ छन् । एउटी बुहारी छन् । प्रेमप्रसाद दाई देख्न र भोग्न पाइएन । देवेन्द्रप्रसाद दुवाल वौद्धिक, सुरो खालको व्यक्ति रहेर पनि मदिरा सेवनमा लठ्ठ हुने चरित्रले आफ्नो जीवन–काललाई सुरम्य बनाउन सकेनन् । तीनधारा टोलको पञ्च, चैतन्य निमाविका संस्थापक प्र.अ.सम्म भई सेवा पुर्‍याएका यिनी कविता लेख्न माहिर छन् । थोरै आयुमा नै आफूलाई यिनले विश्रान्ति दिए । यिनका श्रीमती सावित्री, दुईटी छोरीहरू मिनु र रमिला सबै अमेरिकामा बसोबास गरेर चिकित्सा सेवामा क्रियाशील छन् । मचाहिँ बनेपामा नै बसोबास गर्छु । २९ वर्ष शिक्षण सेवा गरें, हालसम्म पनि साहित्यिक पत्रिका ‘जनमत’ प्रकाशन गर्छु र थुप्रै शिक्षण संस्था, सामाजिक संघ, साहित्यिक प्रतिष्ठानमा रहेर स्रष्टाहरूको सम्मान र पुस्तक प्रकाशन गर्दै आफूलाई राष्ट्रमा निर्विकल्प चिनाउन पाएको छु । भारतीले पनि चालिसौं वर्ष शिक्षण सेवा गरे, हाल यिनी निवृत्त भइसकेका छन् । जनमत मासिकका सम्पादिका भई सेवा पुर्‍याउँदै आएका यिनले २ छोरी र १ छोरा जन्माई । यिनीबाट सिर्जना, संरचना, सचेत छोरा–छोरीहरु छन् । बुहारी पासाङ सँगै नातिनी ईरा हामी सबै बनेपा पुर्खौली घरमा नै बस्छौं ।

यी माथि उल्लेख गरिएका सबै–सबैहरू गणेश–खिलकुमारीका वंंशजहरू हुन् । यस परिवारको विशेषता भनँँ नै गणेश दुवालदेखि मोहन दुवालसम्मका सबै–सबैहरूले आफूसक्दो समाजमा केही न केही गर्दै आएका व्यक्तित्वहरू भएकै कारणले सबैले चिन्दछन् । सबैले आ–आफ्नो कालखण्डमा समाजमा नेतृत्व नै प्रदान गरी आएका कारणले बनेपा क्षेत्रमा दुवाल परिवार प्रतिष्ठित छन् ।

 
२) बाल्यकालका रोचक प्रसङ्ग

मेरा जेठादाजु गौप्रसाद दुवाल त्यसताका धुलिखेलमा प्रहरीको लप्टन हुनुहुन्थ्यो । बुबा र अन्य दाजुहरू कपडा पसलका साहुजीहरू । पसल निकै चल्तीको । एकबाते साहू भनी त्यसताका नै प्रख्यात नाम कमाएका मेरा बुबा बनेपाका चर्चित व्यापारी हुनुहुन्थ्यो । म कान्छो छोरा, घरमा पुल्पुल्याएर हुर्काएको । मभन्दा सानी एकजना बहिनी मात्र थिइन् घरमा । दाजु जागिरे त्यसमा पनि २०११–१२ तिर धुलिखेलमा जिल्ला प्रहरीका हाकिम । सौखिन दाजु । बरोबर पञ्चबली दिनुहुन्थ्यो धुलिखेलस्थित काली मन्दिर देवीस्थानमा । मलाई पुलिसहरूले बोकेर धुलिखेलमा लान्थे । कहिलेकाहीँ अरबी घोडामा राखेर डोर्‍याउँदै लाने गर्थे । सानो छँदा नै अरबी घोडा चढ्न पाएको र पुलिसहरूले बोकेर लग्ने वातावरणमा हुर्किएकोले म सानोमा निकै हठी खालको र घमण्डी स्वभावको केटा थिएँ । २०१२ सालतिर अर्थात् म ७ वर्ष छँदाताकको कुरा हो यो ।

घरमा ठूला–ठूला नेताहरू, प्रसिद्ध समाजसेवकहरू, प्रख्यात साहित्यकारहरू आइरहनुहुन्थ्यो । उदाहरणका रूपमा २०१५ सालमा कृष्णप्रसाद भट्टराई हाम्रो घरमा आउनुभएको मलाई याद छ । बनेपाका प्रख्यात राजनीतिज्ञ राजदास बादे श्रेष्ठ त दिनका दिन जसो आइरहनुहुन्थ्यो । नेपालका गान्धी नामले चिनिने समाजसेवी तुल्सीमेहर श्रेष्ठ त घरपरिवारकै सदस्यजस्तो बाका अनन्य मित्र भएकोले घरमा धाइरहनुहुन्थ्यो । साहित्यकारहरूमा सिद्धिचरण श्रेष्ठ, श्यामप्रसाद शर्मा, रमेश विकल, दुर्गालाल श्रेष्ठ, भवानी घिमिरेहरू आउनेजाने गर्नुहुन्थ्यो । बालककालदेखि नै मेरो मनमा राजनीतिज्ञ, समाजसेवी, साहित्यकारहरू राख्न पाएको कारणले मैले पनि यी तिनै क्षेत्रमा आफूलाई रमाउन दिन पाएको हो कि जस्तो लागिरहन्छ ।

धेरै ठूलो भएपछि अर्थात् ८ वर्षको हुँदा मात्र १ कक्षा पढ्न चण्डेश्वरीमा रहेको आजाद स्कुलमा साहिँलादाइ हरिप्रसाद दुवालले डोर्‍याएर लगेको मलाई याद छ । त्यस विद्यालयका त्यसताकाका सचिव मेरै साहिँलादाजु हरिप्रसाद दुवाल हुनुहुन्थ्यो । पढ्दै गएपछि पढाइमा रस बस्यो । कक्षा १ मा प्रथम भएकाले प्रमोशन पाई कक्षा ३ मा भर्ना भएँ । कक्षा ३ मा पनि प्रथम भएकाले कक्षा ५ मा पढ्ने मौका प्राप्त भयो । म कक्षा ६ को विद्यार्थी छँदा अराष्ट्रिय तत्व भनी मेरा विद्यालयका धेरैजसो शिक्षकहरूलाई २०१७ सालमा पक्राउ गरी लगेको मलाई सम्झना छ । मेरा साहिँलादाई कृष्णप्रसाद दुवाल जो शिक्षक हुनाका साथै साहित्यकार पनि हुनुहुन्थ्यो ।उहाँपनि पक्राउमा पर्नुभएको थियो । मेरी आमासँग भक्तपुरको डीएसपीको खोरमा भेट्न गएका सम्झनाहरू बिर्सिनसक्नु छ । यसैताका स्वयंसेवक शिक्षकहरूको प्रवेश भयो म पढ्ने विद्यालयमा । एकजना शिक्षक जो मद्यपान गर्न बहाना बनाइरहनुहुन्थ्यो त्यो शिक्षकसँग हाम्रो सम्पर्क बढ्यो । दिउँसोको खाजा खान जाने बेलामा उक्त शिक्षकलाई हामी तीनचार जना साथीहरूले पालो–पालो गरेर खाजा खुवाउँथ्यौं । हामीलाई निकै माया गर्नुहुन्थ्यो, हामीले पनि निकै माया गर्दागर्दै उक्त शिक्षकको सम्मोहनमा परेर हामीले रक्सी पिउन सिक्यौं ।

त्यसताकाको हाम्रो कपडा पसल निकै चल्थ्यो । पसल चल्ती भएको हुनाले त्यसताका १–२ रूपैयाँ चोरेको थाहापत्तो हुँदैनथ्यो । पसलबाट पैसा चोरी गरी शिक्षकलाई खाजा खुवाउने सवालमा म स्कुलको हिरो । यस्तै खालको कुलत सिकाउने शिक्षकको संगतले कक्षामा तेस्रो पोजिसनमा आइरहेको विद्यार्थी म परीक्षा परिणाममा तल पर्दै गएँ ।

खेलकुदमा भोगटेको फूटबल खेल्थ्यौं । तास, गुच्चा र खोपी खेल्ने कुलत पनि सानैदेखि छ । पछि क्यारेमबोर्ड खेल्न सिकेँ। क्यारेमबोर्ड खेलमा त निकै नाम चलाएको थिएँ । जुनसुकैमा मन लगाए पनि एकसुरमा लागिरहने मेरो बानी सानैदेखिको हो । २०१७ सालमा शिक्षकहरू पक्राउमा पर्नु र स्वयंसेवी एकजना शिक्षकको सङ्गतले खराब गर्न सिक्नुकै कारणले लज्जालु स्वभाव र सङ्कोची रूपरङ्गलाई अर्कै बहारमा मोडिदियो ।

सानैछँदादेखि नै असल पनि सिक्दै आउने हो, त्यस्तै खराब पनि भोग्दै आउने हो । सामाजिक–संसर्ग, साथीभाइको सङ्गत, अर्काको देखासिकी, पारिवारिक व्यवहार र परिवेशले जीवनक्रमहरू गुजार्दै आउने भएकोले मैले पनि भोग्दै, सिक्दै, आफूलाई ढाल्दै यस रूपमा आएको हुँ । जीवन भनेको बग्दै, भोग्दै आफूलाई परिमार्जित तुल्याउँदै आउने एउटा सङ्योग अर्थात् प्रयोग हो । म सानो छँदा जे भोगेँ, जे अनुभँत गरेँ, त्यसकै परिणतिबाट समष्टि आकार लिइदिएको स्वरूप आजको म मोहन दुवाल हुँ ।

३) बाल्यकालका कविता मोहहरू ….
आजादमा पढ्दै गर्दा नै कविता लेख्न सुरू गरेको मलाई सम्झ्ना छ । घरमा कविहरू आइरहने र कविताहरू सुनाइरहने वातावरणले गर्दा नै मेरो वाल्यकालदेखि नै मेरो मन–मझ्ेरीमा कविता थपक्क बस्न आएको हो । घरमा बुबालगायत दाजुहरू पनि कविता मन पराउने भएकै कारणले मेरो घरमा कवि र कविता कहिल्यै तिरस्कृत हुन पाएनन् । साहित्यिक पत्रिकाहरू घरमा आइरहने त्यसभित्र कविता खोजी–खोजी पढिरहने बानी–व्यहोराले गर्दा मलाई कविताले मोहनी लगाइदियो । कक्षा ८ मा पढ्दै गर्दा २०२० तिर मेरो एउटा कविता अनायास एउटा पत्रिकामा प्रकाशित भयो । मफुरूङ्ग भएँ । म पनि कवि भएँ भनेर दङ्ग परें । विद्यालयका सबै साथीहरूले मलाई कविका रूपमा बधाई दिए । पर्व, गोष्ठी, सभा–समारोहमा गएर कविता पढ्नु मेरो शोख बन्यो । घरमा विशेषतया मेरा काँहिलादाई कृष्णप्रसाद दुवालकहाँ कविहरु आइरहन्छन् । उनी जिल्लाका सक्रिय साहित्यिक योद्धा कविका रूपमा प्रख्यात र चर्चित छन् । कहिलेकाहीँ मैले लेखेका कविताहरू दाजुलाई देखाउँथे । दाईले राम्रो भनेर प्रोत्साहन दिनुहुन्थ्यो । म मख्ख पर्थें ।

कविता लेख्नु मेरो शोख बन्यो । दिनका दिनजसो कविता लेखिरहन्थेँं र साथीभाईहरूलाई सुनाउँथे । कुनै पनि विषयमा कविता बनाइहाल्न म माहिर थिएँ । नेवारी र नेपाली दुवै भाषामा कविता लेख्ने मेरो बानीले सबै मसँग छक्क पर्थें । कृष्णदाई पनि यही आजाद स्कूलको मास्टर म उहाँको विद्यार्थी । दाईको सम्पादनमा बालवाटिका स्कुलबाट निस्केको साहित्यिक सङ्कलन हो । उक्त पत्रिकामा मेरो कविता छापियो ।

२०२० सालतिरकै कुरा हो । काठमाडौंमा नेपाल युवक सङ्गठनको आयोजनामा प्रतियोगितात्मक कविगोष्ठी हुने सूचना गोरखापत्रमा पढें । उक्त प्रतियोगितामा कविता पठाउने रहर उल्र्यो । रत्नपार्कभित्र पुगेर कविता कोर्न सुरू गरें । भग्नावशेष धरती + म मान्छे यस्तै शिर्षकमा कविता कोरें । राम्रो लाग्यो, साफी गरियो हुलाकमार्फत् आयोजक संस्थामा कविता पठाइयो । केही दिनपछि प्रतियोगितात्मक कविगोष्ठी हुने भयो । भृकुटी मण्डपस्थित पुलिस क्लव सभाकक्षमा कविता पढ्न गइयो । भर्खरै १५ वर्ष लागेको बाल युवाकविको कविता वाचनमा नाम आउँदा म फूरूङ्ग भई कविता वाचन गर्न गइयो । मञ्चमा वासु शशी, भवानी घिमिरेलगायत अन्य निर्णायकहरू थिए । मेरो कविता पुरस्कृत भयो । मानवीय संवेदना व्याप्त रहेको कविता भनेर कवि वासु शशीले मूल्याङ्कनकर्ताको हैसियतले मेरो प्रशंसा गरे । कस्तो स्वर्णिम र मनोरम भयो होला मेरा लागि त्यो क्षण, आज पनि बयानयोग्य घटना बनेको छ । त्यसताका कविता क्लिष्ट बनाउन खोज्थेँ ।

रात–रातभर जाग्राम बसेर एकान्तमा झयाल खोलेर आकाश हेर्थें । कविता सोच्थेँ । प्रेमका, प्रकृतिका थुप्रै कविताहरु यसताका लेखियो । कविता लेख्न पाउँदा गौरव महसुस गर्ने म कविता बुझ्े पनि नबुझ्े पनि लेखिरहने बानी बस्यो ।

पुरस्कृत कवि भएर भोलिपल्ट काठमाडौंबाट बनेपा फर्कें । साथीभाईले बधाई दिए । दाइले आशीष दिए । मलाई मेरो सिर्जनाबाट तरङ्गित बनायो । किताब प्रकाशित गर्ने रहर चल्यो । कक्षा १० छँदाताकाको कुरा हो, चुलिजा:गु स्वाँ कवितासङ्ग्रहमा भूमिका लेखाउन म कवि दुर्गालाल श्रेष्ठकहाँ पुगें । सहर्ष बधाई सुनाएर भूमिका मन्तव्य लेखिदिनु भयो । समालोचक तथा भाषाशास्त्री ईश्वरानन्द श्रेष्ठाचार्यज्यूलाई कविताको समीक्षा लेखिदिन अनुरोध गरेँ । उहाँले लेखिदिने वचन दिनुभयो र दुई/तिन दिनमा दिन्छु भन्नुभयो र केहीदिन पछि भूमिका दिनुभयो । कृष्णप्रसाद दुवाल र आशाकाजी सेवकको पनि भँमिका रहेको उक्त पुस्तकमा चर्चित कलाकार मृगेन्द्रमान सिंहको कलाकृति थियो । पुस्तक छापिएर आएपछि मेरो मनमा एकखालको ऊर्जा थपियो । उक्त पुस्तक छाप्न मेरा सहपाठी केजी पलाञ्चोकेले पनि सहयोग पुर्‍याउनुभई प्रकाशक बन्नुभएको थियो ।

कवि हुने धुनमा लागेको कारणले पढाईमा कमजोर बनायो । कक्षा ७ सम्म पढैया विद्यार्थी थिएँ अर्थात् म कक्षाको तेस्रो विद्यार्थी । तर कक्षा ८ देखि क्रम भङ्ग भयो । जसोतसो उत्तीर्णमात्र । घरबाट पुल्पुल्याएको केटो । साथीभाइ माझ्मा कवि । समाजमा केही गर्नुपर्छ भन्ने भावनाले ओतप्रोत बनेका म बाल–युवा कविता सुनाउन पाए गौरव गर्ने । कविता लेख्न प्लट सोचिरहने, कविता पढ्न पाएपछि जस्तोसुकै काम छोड्ने क्रम बढेपछि पढ्ने मन भाँचभूच हुँदै गयो । नबुझ्े पनि कविता पढ्न मन खुल्ने । त्यसताका नै मोहन कोइराला, पारिजात, द्वारिका श्रेष्ठ, कृष्णभक्त श्रेष्ठ, उपेन्द्र श्रेष्ठ, मदन रेग्मीका क्लिष्ट कविताहरू खोजी–खोजी पढ्ने बानी बन्यो । अझ् शैलीबाट मोहित बनेकै कारणले म सानोछँदादेखि नै पारिजात पछ्याइरहें । पारिजात नामै मनपर्ने । उनका कविताहरू, अन्तवार्ताहरू पढ्न पाउँदा ज्यादै खुसी हुन्थें । म सानोछँदा मनमा थुप्रै कविहरूको पोट्रेट राखेको थिएँ । देवकोटा मन परेर पनि चिन्न र देख्न पाएन । हृदयचन्द्रसिंह प्रधानको दया कथा कक्षा १० मा नेपालभाषाको कोर्समा पढेको थिएँ । मेरो मनलाई निकै चिमोटिदिएको कथाका कथाकार हृदयचन्द्रलाई पनि मेरो आँखाले देख्न र चिन्न पाइएन । काम्यो लुगलुग त्यो कविताका कवि भीमनिधि तिवारी, पिँजडाका सुगाका कवि लेखनाथ पौडेललाई पनि चिन्न र देख्न पाइएन । तर मेरो प्यारो ओखलढुङ्गा कविताका कवि सिद्धिचरण श्रेष्ठ मेरो दाई कृष्णप्रसाद दुवालका अनन्य मित्र र साहित्यिक गुरु रहेकै कारणले म सानो छँदादेखि चिन्न र देख्न पाएका सन्दर्भहरू बिर्सिनसक्नु छ । सिद्धिचरण र दुर्गालाल कवि मैले सानै छँदादेखि चिन्दै र भोग्दै आएका मेरा मन परेका कविहरू हुन् ।

स्कूलमा खुब मन पराएर माथि उल्लेख भएका कवि– साहित्यकारहरूका लेख–रचना पढ्ने गर्थें । लय हाली–हाली, हात हल्लाइ–हल्लाइ कविता पढ्ने बानी मेरो विद्यालयमा पढ्दादेखि नै हो । अंग्रेजी साहित्यमा विलियम वर्दसवर्थको लुसी ग्रे र सोल्टरी रिपेर धेरै पढियो । ज्ञानकाजी सर अंग्रेजी साहित्यको व्याख्या गर्नुहुन्थ्यो र वर्डसवर्थका कविताहरू लय हालेर सुनाउनुहुन्थ्यो । यसरी सिकेको हुँ कविता । यसरी कवि बन्ने धुनमा लागेको हुँ ।

घरको वातावरणले मभित्रको कवितालाई बलशाली बनायो । कहिल्यै–कसैले वितृष्णा कवितालाई नगरेकै कारणले कवितामा मन लगाउँदा म कमजोर बन्नु परेन । घरभित्रबाट नै कविता पढेंँ । कवि चिनेँ । र कवि हुने वातावरण पाएँ । कवितामा मन बस्यो । अनि त के चाहियो कविता बोकेर विद्यालय धाएँ । विद्यालयका मित्रहरूले मेरा कविताहरू सुनिदिए । शिक्षकहरूले आशिष र धाप दिएकै परिणति पनि हो – कवितामा मेरो मन बस्यो ।

कविता लेख्दै गर्दा धेरै खालको अनुभूतिले मलाई चिमोटिरह्यो । कहिले देवकोटाको चुरोटको धूवाँले रन्थनाई दियो । कहिले भूपि शेरचन, वासु शशी, हरिभक्त कटुवाल, दुर्गालाल श्रेष्ठ, गिरिजाप्रसाद जोशीका प्यालाहरूले सम्मोहन गर्दै ढलमल तुल्याइदियो । कहिले एकान्तको खोजीमा लाग्नुपर्ने भन्ने कुराले अँध्यारोको सम्मोहनले झ्याल खोलेर रात–रातभर कविता खोजिरहने सम्मोहनमा परियो । कविहरूको स्वाभिमानका उत्सर्ग छुने कुराहरूले म आफू सानोछँदादेखि अर्थात् विद्यालयका विद्यार्थी छँदाताकादेखि नै पढ्दै र सुन्दै आएको हुनाले स्वाभीमान गिर्न नदिने चेतनाले प्रभावित भएकै कारणले हालसम्म पनि त्यही क्रम बोकेर आफूलाई डोर्‍याइरहें ।

१४ वर्षको छँदादेखि नै साहित्यमा मन गएकै कारणले ठाउँ–ठाउँमा हुने गोष्ठी, सम्मेलनमा भाग लिइरहने चाहनाले डोर्‍यायो र यसमा मेरो सक्रियता बढ्यो । धेरैले क्याबात भने । साथीभाईले कविता सुनाउन आग्रह गरिरह्यो । घरमा आउने साहित्यकारहरूले प्रेरणा दिइरह्यो । आफूभित्रको बालकवि प्रोत्साहन पाउँदा दङ्ग पर्‍यो । मैले यसरी बाल्यकालमा साहित्यको रसास्वादन गर्न पाएँ । कविता लेख्दै गइयो – कवि बन्ने धुनमा यताउता भौतारिरह्यो मनका उत्सर्गहरू …… ! त्यसबेला बालसुलभ चञ्चल मनमा केही खराब कुराहरूले पनि ठाउँ पाउन थाले । अनावश्यक समय ठाउँ कुठाउँमा पर्‍यो । जसले गर्दा पढाइमा निश्चित समय–सीमा मिलाएर पढ्न सकिएन । वि.सं. २०२२ सालमा कक्षा १० उत्तीर्ण गरें । एस.एल.सी. परीक्षा दिएँ – उत्र्तीर्ण हुन सकिएन । कविको सम्मोहनमा परेर अर्थात् कविता लेख्ने धुनमा रमेर मेरो पढाईमा प्रश्नवाचक चिन्ह खडा भयो । यस्तै रह्यो मेरो बाल्यकाल – कविता मोहमा बिताइएका क्षणहरूका तीता–मीठा प्रसङ्गहरू !

क्रमश :

साहित्यकार तथा जनमत साहित्य मासिकका प्रधान सम्पादक मोहन दुवालको आत्मसंस्मरण जनमत साहित्य डटकम मार्फत क्रमश: प्रकाशित गर्दे जानेछौं ।
सम्पादक