नेपालीहरुको दुई ठुला चाडहरू छन् दसैँ र तिहार । यी दुई चाडहरूको बारेमा सोध्दा धेरै जनालाई तिहारको चाड मन पर्छ भनेको सुनेकी छु । तिहारको पाँच दिनको भित्र पनि लक्ष्मीपूजा र भाइटिका दुई ठुला पर्वहरू छन् । दीप प्रज्वलनको साथै विभिन्न पटकाहरू पड्काएर रमाइलो गर्ने । देउसी भैलो खेलेर रमाइलो गर्ने । घरमा अनेक थरीका मिठाईहरू पाक्ने । मिठो मिठो खाने भएर पनि होला तिहारको रौनक बेग्लै नै हुन्छ । त्यही भएर तिहार धेरैजसोको रोज्जाको चाड हुन्छ होला ।
तर मेरोलागि बाल्यकालदेखि नै दसैँ सधैं मुख्य र प्रिय चाड रहँदै आयो । बाल्यकालका दशैंका तिनै मधुर सम्झनाले मलाई अहिले पनि दसैँ प्रिय लाग्छ । आनन्दमयी लाग्छ ।
भर्खर वर्षा सकिएर उज्याला र चहकिला बनेका ती दिनहरूमा काठमाडौँको आकाश विभिन्न आकार प्रकार र रगंका चंगाहरुले रङ्गिएको हुन्थ्यो । मेरा चारै जना दाजुहरू चङ्गा उडाउन सौखिन । त्यतिले नपुगेर हाम्रा फूपुका छोराहरू, दाजुहरूका साथीहरू सबै जना मिलेर हाम्रो कौसीबाट, घरअगाडिको सडकमा उभिएर चङ्गा उडाउनु हुन्थ्यो । त्यो माहौलै अर्कै हुन्थ्यो । त्यो चङ्गा उडाउने रमझम र उत्साहबाट म कहाँ जोगिन्थेँ र । मलाई पनि चङ्गा उडाउन असाध्यै मनपथ्र्यो । तर दाजु नै दाजुहरू भएको ठाउँमा म फुच्चीले चङ्गा उडाउन कहाँ पाउनु । त्यही उत्साह र उमङ्गको बिचमा आइपुग्थ्यो सम्मोहक दसैँ ।
एक त स्कुल जाने बालबालिकालाई दसैँ यसै रमाइलो लाग्ने नै भयो । पन्ध्र दिनको बिदा पाइन्थ्यो । त्यसमाथि दसैँ भनेपछि नयाँ लुगा र नयाँ जुत्ता लगाउने चाड ।
त्यतिखेर अहिलेकोजस्तो न त बाबुआमाको आर्थिक स्थिति बलियो हुने बेला थियो । न त जतिखेर पनि नयाँ लुगा हाल्ने सोचाई थियो । वर्षै दिनको लागि यही दसैँ कै अवसरमा नयाँ लुगा सिलाइन्थ्यो । ती मध्ये सके एउटा लुगा मात्रै बाहिर जान मिल्ने राम्रो लुगा हुन्थ्यो । हाम्रो लुगै कति हुन्थ्यो र , उही दुई, चार जोर त हो नि ।
हुन त मेरो कुरा अलि अर्कै थियो । आमा र दाजुहरूसहित हामी प्रत्येक मीन पचासको बिदामा मामाघर पिपरा र कलैया जाने गर्थ्यौ । हामी त्यहाँ पुगेपछि हाम्री हजुरआमाले थानै कपडा किन्न पठाएर घर भरिका परिवारजनका लागि घर मै दर्जी राखेर लुगा सिलाउन लगाउनु हुन्थ्यो । हामी केटीहरूलाई त्यही कपडाको फ्रक, आमाहरूलाई त्यसको ब्लाउज, केटाहरूलाई त्यसैको कमिज अनि हाम्रो हजुर बुवालाई त्यसको बण्डी । यसरी मामाघर गएपछि त्यहाँ लगाउनका लागि दुई, तीन जोर त्यस्ता लुगा पाइन्थ्यो ।
त्यही बिचमा वीरगन्जमा बस्नुहुने माइला र कान्छा काकाकहाँ पनि बारम्बार गइरहिन्थ्यो । त्यहाँ गएपछि रक्सौल नजाने कुरै भएन । रक्सौलमा मामुले दुई, तीन वटा रेडिमेड फ्रकहरू र तिघ्रामा इलास्टिक भएको लामो कट्टु पनि किनिदिने गर्नु हुन्थ्यो । यसरी दसैँ कै बेलामा भने मलाई एउटा मात्र फ्रक सिलाइदिनु हुन्थ्यो ।
दसैँको त्यो फ्रक अलि महँगो र निकै राम्रो हुने गर्दथ्यो । त्यति बेला सूचिकार दिदीहरूलाई लुगा सिलाउनेको ओइरो लाग्थ्यो । उहाँहरूले आफू कहाँ सिउनका लागि आएका कपडाहरू फर्काउन हुन्नथ्यो । तर सबैलाई बेलैमा लुगा सिएर दिन उहाँहरूलाई निकै गाह«ो हुने गथ्र्यो । आफूले दसैँको दिन नयाँ लुगा लगाउन नपाउँला भनेर मैले अगिल्लो साँझ रात परुन्जेल पनि सुजिकार दिदी कै अगाडि बसेर आफ्नो लुगा कुरेर भए पनि सिलाउन लगाएको सम्झनामा ताजै छ ।
पछि लगभग आठ वर्षको उमेरदेखि टेवहालमा हुनु भएकी नीलादी कहाँ लुगा सिलाउन दिन थाल्यौँ । काठमाडौँमा पुरुषहरूका लुगा सिलाउने प्रख्यात “जुजुभाइ टेलर्स”की अविवाहित दिदी नीलादी एकदम स्टाइलिश खालको लुगा सिलाइदिनु हुन्थ्यो । त्यही भएर साथीभाइको बिचमा मेरा फ्रकहरू नयाँ डिजाइनका हुन्थे ।
दसैँ कै मौकामा हामीहरूका लागि नयाँ जुत्ता पनि किनिन्थ्यो । त्यतिखेर न्यूरोडमा रहेको “बाटा”को जुत्ता पसलबाट हामीलाई नयाँ जुत्ता किनिदिनु हुन्थ्यो । दसैँ लागेपछि बाटाको पसलभित्र थुप्रै बेलुनहरू फुकेर झुन्ड्याइएको हुन्थ्यो । म बेलुन भनेपछि भुतुक्कै हुने । त्यो पसल यत्तिकै राम्रो लाग्ने भई नै हाल्यो । अनि बाटाको जुत्ता लगाउन पाउनु पनि ठुलै कुरा हुन्थ्यो । कहिलेकाहीँ जुत्ता किन्न ढिला भएर सप्तमी, अष्टमी वा कहिलेकाहीँ त नवमीको दिनमा पनि किनिएको थियो । त्यो बेलामा यसपालि दसैँमा नयाँ जुत्ता लगाउन नपाइएला भनेर त्राहिमाम् भएकी थिएँ । तर धन्य नवमीको दिन जुत्ता बोकेर घर आउँदा लागेको आनन्द र सन्तोषको बयानै गर्न सक्दिनँ ।
बाटाको पसलमा जुत्ता किन्नुको शानै बेग्लै हुन्थ्यो । पसलमा हामी केटाकेटीलाई पनि महत्त्व दिएर कुर्सीमा राखेर खुट्टाको नापो लिँदै जुत्ता ल्याएर लगाइदिन्थे त्यहाँका कर्मचारीहरूले । आहा त्योजस्तो आनन्ददायी अनुभव के नै होला र । जुत्ता किनेपछि चार,पाँच जोर मोजा पनि किनिदिनुहुन्थ्यो । घर लगेर त्यो जुत्ता र मोजा अनि लुगा बारम्बार सुमसुम्याउँदाको आनन्द अहिले के पाउँदा पाइएला र । ती नयाँ लुगाको र जुत्ताको बास्ना कति आनन्ददायी थियो भने आजका महँगा अत्तरहरूले पनि सके त्यो बास्ना र मनको परितृप्तिलाई जित्न सक्दैन । टीकाको दिन नभई ती लुगा, जुत्ता र मोजा लगान पाइन्नथ्यो । तर लुगा र जुत्ता घरमा ल्याएदेखि नै दिन मै कैंयौंपल्ट त्यसलाई सुमसुम्याउने, तिनीहरूको बास्ना सुँघ्ने गर्थेँ ।
दसैँको अवसरमा पाउने गरेको त्यो नयाँ लुगा र जुत्ताको उल्लास फेरि तिहारमा कहाँ पाइन्थ्यो र ।
नौरथा लागेदेखि नै बिहान बिहान उठेर फुपूहरू र दिदीहरूसँग विभिन्न देवी थानहरूको दर्शन गर्न जाँदा अति नै रमाइलो र आनन्ददायी लाग्थ्यो । म बालिका हुँदा रत्नपार्कको न्यूरोड अगाडिको सडकको पेटी र बारको बिचको खालि भागमा प्रशस्त फूल लगाएको हुन्थ्यो । त्यतिखेर फुलेको पहेँलो सयपत्रीको फूलले वातावरण चहकिलो मात्रै बनाउँथेन, वातावरणमा त्यसको बास्ना पनि मगमग पैmलिएको हुन्थ्यो । त्यो बगैंचा न्यूरोड गेटदेखि भद्रकाली मन्दिरसम्म थियो ।
दसैँ फेरि आफ्नो मान्छेहरूसँग भेट्ने चाड पनि हो । हाम्रो पहिलो टीका नै गैह«धारामा स्थित हाम्रो मूल घरमा हुने गर्दथ्यो । दीक्षितहरूको निकै ठुलो परिवार । निकै धेरै चहलपहल । त्यहाँ बारम्बार भेटिई नरहने मेरा पिताजीका काकाका नातिनीहरुसंग भेट्दा र खेल्दा फेरि अर्कै रमाइलो । म मिलनसार थिएँ । सबैसँग मिल्थेँ । त्यहिभएर कहिलेकाहिँ मात्र भेटिने ती दिदीबहिनीहरु संग पनि भेटेर खेल्न मलाई रमाइलो लाग्थ्यो । त्यहाँ भेटिनुहुने मेरा काका काकीहरुले पनि मलाई मन पराउनु हुन्थ्यो । माया गर्नुहुन्थ्यो । टीका लाउने क्रममा छोरी मान्छे भएको हुँदा सबैले दक्षिणा दिने गर्नुहुन्थ्यो । मसँग धेरै पैसा हुन्थ्यो । त्यतिखेर मभन्दा लगभग तीन वर्ष जेठो मेरो कान्छा दाजुसङ पैसा हुँदैनथ्यो । अनि उसले मलाई फकाउँथ्यो । मेरो हात माथि हुन्थ्यो । त्यो पनि मेरोलागि निकै ठुलो महत्वको कुरो हुने गर्दथ्यो ।
ठुलो घरमा टीका सकाएर जेरी,पुरी र आलुको अचार खान पनि निकै रमाइलो लाग्थ्यो ।
त्यसपछि हामी पिताजीको गण बहालमा हुनुभएको काकाको घरमा जान्थ्यौँ । त्यहाँ पनि नयाँ लुगा, नयाँ जुत्ता, टीका लाएर पाएको दक्षिणा अनि मिठो मिठो खानेकुरा र सबै जनाको सुन्दर र आत्मीय व्यवहार ।
यसरी बालकै भए पनि दसैँमा म धनी हुन्थेँ । हातभरि भएको पैसाले आनो साथीजस्तो दाजुको अघिल्तिर मेरो मानभाउ बढेको हुन्थ्यो ।
यिनै सबै कारणले गर्दा दसैँ मलाई अत्यन्त प्रिय लाग्छ । विवाहपछिका दसैँहरू पनि त्यस्तै रमाइला, उत्साहजनक र सबैसँग भेटघाट हुने चाडको रूपमा नै मलाई प्रिय भइरह्यो । यद्यपि भेटघाट हुने नाता र परिवार बदलिएका थिए । त्यसमा घरतिरका परिवारको बाहुल्य बढी हुन्थ्यो ।
२०७३ सालको साउन महिनामा मेरो श्रीमान् श्री दीपक भट्टराईज्यूमा फोक्सोको क्यान्सर देखियो । त्यसको उपचारको लागि हामी दिल्लीमा स्थित राजीव गान्धी क्यान्सर अस्पताल पुगेको थिच्यौ । त्यहीँ एउटा अपार्टमेन्ट लिएर उहाँको किमो थेरापीको उपचार गराएका थियौँ । हतारमा दिल्ली पुगेदेखि नै हामी त्यहीँ थियौँ । दुई कोर्स किमोको सफलतापूर्वक उपचार भइसकेको थियो । तेस्रो किमो दिएपछि “दसैँ मान्न तिमीहरू केही दिनका लागि काठमाडौँ जान सक्छौ” भनेर हाम्रा डाक्टरले भनेका थिए । झन्डै तिन महिनापछि काठमाडौँ जान पाउने उत्साहले हामी दुवै जनालाई छोपेको थियो ।
सप्तमीको दिन तेस्रो कोर्सको किमोको तेस्रो डोज दिएर नवमीको दिन हामी काठमाडौँ पुग्यौँ । घरमा जमरा राख्ने काम र दिनदिनै आएर पूजा गर्ने काम गुरुले गरिदिनु भएको रहेछ ।
दसैँ सधैँ झैँ उत्साह बोकेर आएको थियो । तर यसपालि दीपकज्यूलाई टीका लगाउन मनाही थियो । घडामा गोबर टाँसेर त्यसमा जौ छरेर जमरा उमार्ने अनि भुईँमा बालुवा हालेर त्यसमा जौ छरेर जमरा उमार्ने प्रक्रियामा ढुसी उब्जिने संभावन प्रचुर मात्रामा हुने गर्छ । क्यान्सर रोगको लागि ढुसी सबैभन्दा खतरनाक कुरो हो । क्यान्सरका रोगीले ढुसीबाट बच्नपर्छ । त्यही भएर त्यो वर्ष सकेसम्म हामी सबैले टीका लगाए पनि दीपकज्यूनिर जाँदा टीका पुछिहाल्ने, जमरा लगाए पनि उहाँनिर जाँदा जमरा निकाल्ने र सकेसम्म एकदमका नजिकका आफन्तबाहेक अरूसँग टीका नगलाउने भन्ने निधो गरियो ।
दशमीको दिन देवीको पूजा सिद्ध्याएर गुरुले अभिषेक लिन सबै जनालाई बोलाउनु भयो । गुरुको हातबाट अभिषेक लिँदा खल्लो लाग्यो । २०४३ सालको दसैँदेखि नै यो काम दीपकज्यूले नै गर्दै आउनुभएको थियो । हामीसँग टीका लगाउनका लागि देवरहरूका परिवारहरू आइसक्नु भएको थियो । उहाँहरूलाई बैठक मै राखेर सबैजनासंग पहिले नै सल्लाह भएअनुसार म मात्रै माथि कोठामा दीपकज्यूसँग टीका लगाउन गएँ । खालि अबिरको मात्रै टीका उहाँले लगाइदिनुभयो । टीका लगाउने बेलामा हामी दुवै जना भक्कानियौँ । सम्पूर्ण परिवार हुँदाहुँदै पनि उहाँसँग म एक जनाले मात्र सादा अबीरको टीका लगाएँ । हामी दुवै जनालाई अति नै नरमाइलो लाग्यो । समयले कस्तो कस्तो भोग्ने पार्दिरहेछ ।
पछि सबैजनासंग टीका लगाउने क्रममा दीपकज्यू हुँदाहुँदै पनि जीवनमा पहिलोपल्ट उहाँ परिवारजनसङको दसैँको टीकामा संगै हुन पाउनुभएन भन्ने खिन्नताले मेरो आँखाबाट अविरल आँसु बगिरह्यो । वातावरण सारै खल्लो भयो । सबैको मन गह्रुगो भयो ।हाम्रो त्यो वर्षको दसैँ साहै नै उदास र खल्लो भयो । आमा,बुवा र पिताजीहरूसँग प्रफुल्ल मनले मनाएकोजस्तो दसैँ त अहिले छैन । तर पनि आना तीन जना सन्तानहरूका साथको दसैँ मलाई अहिले पनि उत्तिकै उल्लासमयी र आनन्ददायी लाग्छ । यो बेला वर्ष दिन भरि भेट्न नपाइएका आफन्तजनहरु संगको भेटघाटले जीवनमा एउटा ऊर्जा थपेको झैं लाग्छ । मनमा उत्साह जगाउँछ ।
मलाई बालककालदेखि लागेको बानीले पो हो कि दसैँको अवसरमा सकेसम्म नयाँ लुगा लगाउन मन लाग्छ । नयाँ लुगाको जोहो भएन भने भित्री वस्त्र भए पनि म नयाँ लुगाचाहिँ लगाउँछु ।
मलाई बालककालदेखि लागेको बानीले पो हो कि दसैँको अवसरमा सकेसम्म नयाँ लुगा लगाउन मन लाग्छ । नयाँ लुगाको जोहो भएन भने भित्री वस्त्र भए पनि म नयाँ लुगाचाहिँ लगाउँछु ।
