निर्मल लामाको अभिनन्दन : सम्झनामा

लामा दाइ सधैँ सम्झिरहन्छु लामा दाइको राजनीतिक यात्रा अनौठो लागेर म मनमा राखेर नियालिरहन्छु । जीवनको अन्तिम समयमा लामा दाइ धेरै कुरामा हार्नु नपरेर पनि हारे । राजनीतिमा लाग्दालाग्दै आफ्नो पार्टीभित्र चेपुवामा परे अर्थात् कारबाहीमा रहे । रोगले च्याप्दा च्याप्दै उनी क्यान्सररूपी भयानक रोगको आक्रमणमा परे । आफ्नै पार्टीबाट र आफ्नै शरीरको रोगबाट उनी आक्रमणमा पर्दै गर्दाको अन्तिम क्षणमा उनलाई मैले भेट्न पाएको हुँ । 

नयाँ बजार हुँदै म्हैपी स्थित उनको घरमा पछिल्लोपल्ट म पुग्दा लामा दाइ कष्ट साध्य रोगसँग लडिरहेको देखेको साध्य क्षणहरू गुजारी रहँदा म उनीनजिक पुगेको हुँ । पुलुक्क हेर्नुभयो । हातले इशारा गरेर बस्न भने । पार्टीका एक जना कमरेड उनी छेउ नै थिए । त्यस समयमा मलाई लामा दाइ देखेर, उनको अवस्था नियालेर के गरौैं के गरौं जस्तो भयो । त्यत्रो शक्तिशाली नेता जसले राजनीतिमा जीवन अर्पण गरे । त्यही व्यक्ति अचेत जस्तै रहेर मृत्यु पर्खी रहँदाको त्यो क्षण कति पीडादायी हुँदो रहेछ – म हेरिरहेछु । उनी मलाई हेरिरहेछन् । हेराहेरबाट निस्केको प्रेममय शब्दमा राखेर उनलाई मैले सोधेँ – के म तपाईँको सम्मानमा सार्वजनिक कार्यक्रम गर्न सक्छु ? 
– म त तयार छु तर डाक्टरसँग सोधेर टुङ्गो लगाउँछु है भने । मेरो मन रोयो । लामा दाइको राजनीतिक जीवन र अर्थ ओझेल पर्दै गएको यस खालको वातावरणमा उनलाई सम्मान गर्ने रहर मनमा चढ्यो । मन–मनमा लामा दाइलाई राखेर सम्मान गर्ने सोच बोकेर म घरतिर लागेँ । 

केही दिनपछि एउटा कार्यक्रममा दिल वरदानसँग भेट भयो । उनलाई यो अन्तर मनको लामा दाइप्रतिको श्रद्धावत निस्केको सम्मानको योजना सुनाएँ । उनले खुसी हुँदै भने – लाग्दो खर्च म गर्छु । भरोसा मिल्यो । आत्मबल दह्रो बनाइयो । सम्मानको यात्रामा कुद्ने भएँ । निर्मल लामा मन पर्ने मित्रहरूकहाँ जनअभिनन्दनका कुराहरू पुर्‍याइयो । तत्काल नजिकका मित्रहरूको बैठक दिलजीको बानेश्वर स्थित घरमा बोलाइयो । जिउँदो छँदा संसारमा कतै पनि कम्युनिस्ट नेताहरूको अभिनन्दन हुँदैन भन्ने अनौठो कुराको उद्भव भयो । तर त्यस खालको हाहामा कोही परेनन् । गर्ने भइयो निर्मल लामाको जनअभिनन्दन । 

जन अभिनन्दन समारोह समिति बनाइने भइयो । अध्यक्षका रूपमा मानवअधिकारवादी नेता पद्म रत्न तुलाधरलाई अनुरोध गर्ने टुङ्गो लगाइयो । उत्निखेर सम्पर्क भयो – पद्म दाइले स्वीकृति दिए । म सचिवमा रहने भएँ, अभियान सुरु गरियो । समारोहमा रहन सबै पक्षका राजनीतिज्ञहरू, मानवअधिकारकर्मीहरू, पत्रकारहरू, विभिन्न सङ्गठनका प्रतिनिधिहरू, प्रतिष्ठित व्यक्तित्वहरूसँग अनुरोध गरियो । ठाउँ–ठाउँमा सहयोगका हात बढाइयो । धेरै ठाउँबाट सहयोग भयो । 

राष्ट्रिय सभागृहमा सम्मान कार्यक्रम राख्ने निर्णय भयो । काठमाडौँ नपाका तत्कालीन प्रमुख केशव स्थापितले एउटा अनुरोधमा नै सभाकक्षमा लाग्ने खर्च सहयोग गरिदिने स्वीकृत दिएर साथ दिए । पाटन, कीर्तिपुर, ललितपुर, काठमाडौँ, काभ्रे, रामेछापका थुप्रै मनहरूले लामा दाइको यात्रामा साथ दिए । नारायणबाबु श्रेष्ठ र दिल सुन्दर श्रेष्ठका घर, मोटर, फोन, मोबाइल सबै सबै प्रयोग भए । दौडधुपपछि पुग्दो रकम जुट्यो । लामा दाइ सम्मान कार्यक्रममा आउने भयो । सुकन्या दिदी, लामा दाइ र डाक्टरहरूसँग सल्लाह गरियो । ठिक समयमा कार्यक्रम हुने भयो । वरिष्ठ प्रगतिवादी लेखक खगेन्द्र सङ्ग्रौलाले लामा दाइको जीवनीको खाका खिँचे । सबै कुराको तयारी भयो । 

कार्यक्रम हुने दिन । सभागृह वरिपरि मान्छेको हुल । सभागृहभित्र कोचाकोच मान्छेको भीड । लाउडस्पीकर बाहिर पनि झुण्डाइयो । बाहिर प्राङ्गणमा पनि ठेलमठेल मान्छेको लहरहरू । पद्म रत्न तुलाधरलगायत हामीहरू सबै कार्यक्रमको तयारीमा जुति रहयौं। मनोरम ढङ्गको एक खालको चहलपहल । कौतूहलपूर्ण ढङ्गले सबैका आँखा–स्पर्शहरू यताउता हेर्दै केही खोजिरहेका जस्ता देखिन्छन् । यतिखेर हस्पिटलको एम्बुलेन्सका हर्न बजेको आवाजले सबै सतर्क छन् । निर्मल लामालाई स्टेचरमा राखेर स्लाइनको साथमा डाक्टर र नर्सहरूका साथमा ल्याई पुर्‍याए । 

पद्म रत्न तुलाधरको सभापतित्वमा कार्यक्रम सुरु भयो । कृष्णप्रसाद भट्टराई, दमननाथ ढुङ्गाना, भरत मोहन अधिकारी, अमिक शेरचन, श्यामप्रसाद शर्मा, शान्ता श्रेष्ठलगायतका वक्ताहरूले लामाको राजनीतिबारे बोले । अभिनन्दन भयो । अभिनन्दन पत्र सुनाइयो । स्वागत मन्तव्य मैले दिएँ । लामा दाइले उक्त ऐतिहासिक जन अभिनन्दन समारोहमा राखेको अन्तिम भाषणमा सङ्क्षिप्त आफ्नो विचार राख्दै भने – नेपालमा राजनीतिक भ्रष्टाचार छ । राजनीतिक भ्रष्टाचार भएसम्म यहाँ कुनै पनि क्षेत्रको प्रगति हुँदैन । त्यसैले राजनीतिक भ्रष्टताका विरुद्ध जुझ्नुपर्छ । चिताएकोभन्दा बढी सफल भयो कार्यक्रम । सबैजसो नेपालका पत्रपत्रिकाहरूले समारोहको प्रशंसामा समाचार/लेखहरू लेखे । सबै साथीहरू पनि समारोह देखेर खुसी भए । 

मेरा राजनीतिक गुरु निर्मल लामाको जिउँदोमा सम्मान गर्न पाउँदा म ज्यादै भाव विह्वल भएँ । मेरो जीवनको अविस्मरणीय राजनीतिक मूल्याङ्कनको यो यात्रामा म रम्न पाउँदा ज्यादै प्रफुल्लित भएँ । सम्मान जिउँदो छँदा गर्ने हो, मरेपछि मात्र मूल्याङ्कन गर्ने भनी मान्छेको अवमूल्यन गर्ने परिपाटी मलाई पटक्कै मन पर्दैन । जिउँदो हुँदा नै निर्मल लामाको सम्मान गर्न पाएँ । यसैमा नै मलाई खुसी लागेको छ । यस कार्य सम्पन्न गर्न निर्मल लामा मन पराउने थुप्रै खालका मित्रहरूको सहयोग र सद्भाव बिर्सिदिनु भुल हुनेछ । राजनीतिमा निर्मल लामाले गरेका योगदान तथा कहरहरू बिर्सि नसक्नु मात्र छैनन् ऐतिहासिक तथा उच्चस्तरका छन् । अरूलाई ओझेल राखेर आफू उठ्न खोज्नेहरूले जेसुकै भन्दै रहून् मलाई त लाग्छ निर्मल लामा देश बुझेका, जनताको अर्थ जानेका एक जना जनताका पक्षका श्रमजीवी नेता हुन् । यिनै लामा नेतालाई मन पराएर जन अभिनन्दन गर्दाका क्षणहरू मेरा लागि सधैँ अविस्मरणीय रहने छन् । यसै गरी उनको अवसानमा सम्झना स्वरुप जन अभिनन्दन समारोह समितिबाट प्रकाशित भएका ठुला फोटोहरू सधैँ इतिहास भई रमिरहने छन् – म विश्वस्त छु ।  

लोकतन्त्र हुँदै गणतन्त्र आइपुगेको समय–सन्दर्भमा पनि कमरेड निर्मल लामाको अभाव महसुस गरिरहेछु । त्यो समयमा भएको उक्त भव्य कार्यक्रममा अध्यक्ष पद्म रत्न तुलाधर र सचिव मोहन दुवालको नामबाट अर्पण गरिएको उक्त कार्यक्रममा प्रदान गरिएको सम्मान पत्र यसरी लेखिएको छ – 

निर्मल लामा जन–अभिनन्दन समारोह समितिबाट श्रद्धेय निर्मल लामा (सोनाम वाङ्दी लामा ) लाई अर्पण गरिएको सम्मान–पत्र
आदरणीय निर्मल लामाज्यू !

जन साधारणको परिवारमा जन्मिएर अभाव, कष्ट र अपमान विरुद्ध जुझ्दै हुर्कनुभएका र उत्पीडन र शोषण विरुद्धको मुक्ति–सङ्घर्षमा सुरुदेखि आजसम्म निर्बाध रूपले संलग्न हुनुभएका तपाईँको अविस्मरणीय तथा अनुकरणीय योगदान देशको जीवन्त इतिहास हो । राजनैतिक सङ्घर्षका तीव्रतम घात–प्रतिघातहरूमा पनि लोभ र त्रासरहित भई सन्तुलित पाइला चाल्दै प्रतिगमनसामु कुनै हालतमा पनि नलत्रिने तपाईँको अदम्य साहस सङ्घर्षशील नेपाली जनताको निमित्त सदैव प्रेरणा–दीपका रूपमा प्रज्वलित भइरहने छ ।

हे समर्पणका प्रतीक !
हे निस्वार्थ सेवाका अग्रज स्तम्भ ! 
हे जनमुक्ति युद्धका अग्रज योद्धा ! 
हे जनआन्दोलनका जुझारु कमान्डर !

पाँच दशक अघिदेखि निरन्तर रूपमा राजनैतिक क्षितिजमा सक्रिय अग्रसरताका डोबहरू छाड्नुहुने तपाईँको इतिहास भनेको देश र जनताप्रति सम्पूर्ण समर्पणको इतिहास हो । प्रजातान्त्रिक आन्दोलनको इतिहासमा प्रजातन्त्रका सेनानीमध्येका एक अग्रज सेनानी भई सेवा पुर्‍याउनुहुँदै तपाईँले प्राप्त प्रजातान्त्रिक अधिकारहरूको रक्षा र विस्तारको क्षेत्रमा अमूल्य सेवा पुर्‍याउनुभएको तथ्य जग जाहेर छ । र साथै तपाईँले जनताको मुक्ति सङ्घर्षमा गर्नुभएको योगदान र समर्पणको गाथा इतिहासमा सदा जीवन्त रही चम्किरहने छ । तपाईँका कलङ्करहित पद–चिन्हहरूको इमानदारीपूर्वक अनुसरण गर्ने अठोट बोकेर हामी तपाईँलाई हार्दिक अभिनन्दन गर्दै यो सम्मान–पत्र तपाईँमा अर्पण गर्दछौँ । 

मोहन दुवाल                                                                                                                 पद्म रत्न तुलाधर
सचिव                                                                                                                              अध्यक्ष
                                            जन–अभिनन्दन समारोह समिति 
                                                  काठमाडौँ – २०५७ 
 २०५७ वैशाख ८ गते भएको उक्त ऐतिहासिक कार्यक्रममा मैले स्वागत मन्तव्य दिंदै भनेको कुरा यहाँ स्मरणका लागि इतिहास नै हो जस्तै सम्झेर उल्लेख गरेको छु – 

स्वागत–मन्तव्य 

आदरणीय प्रजातन्त्र सेनानीमध्येका अग्रज तथा वामपन्थी नेता निर्मल लामाज्यू, उहाँको अद्वितीय राजनीतिक योगदानको उच्च मूल्याङ्कन गरी उहाँप्रति हार्दिक सदाशयता र सम्मान अर्पण गर्न पाल्नुहुने विविध क्षेत्रका विशिष्ट पाहुनाहरू, हार्दिकता जुटाई दिनुहुने सम्पूर्ण दाजुभाइ तथा दिदी–बहिनीहरू र जन अभिनन्दन समारोहका अध्यक्षज्यूलगायत यहाँ उपस्थित हुनुभएका सबै जन–मनहरूमा जन–अभिनन्दन समारोह समितिका तर्फबाट न्यानो अभिवादन र हार्दिक स्वागतम !

पाँच दशक अघिदेखि निरन्तर रूपमा नेपाली राजनैतिक क्षितिजमा निष्कलङ्क ढङ्गले समर्पण र त्यागका डोबहरू छोड्नु हुने एक जना इतिहासमा सधैँ जीवन्त रहने राजनीतिक योद्धाको सम्मान जनस्तरबाट गर्ने मौका तपाईँहरू सबैले हामीलाई प्रदान गरिदिनु भएकोमा आज हामी हर्षले विभोर भएका छौँ । जसले जीवनभर फूलेजस्तै देश र जनताका लागि सौन्दर्य र समर्पण मात्र दिनुभएको छ, उहाँको मूल्याङ्कन कुन शब्द र शैलीले गरौँ ? जसले जीवनभर कञ्चन पानीको छालले जस्तै हार्दिकता र स्वच्छता मात्र प्रदान गर्दै जीवनका अधिकांश क्षणहरू समर्पण गर्नुभएको छ, उहाँको बखान कसरी र कुन कोणबाट मुखरित गरौँ ? जो जीवनभर हिमालले जस्तै निर्भीकता दर्‍हो विश्वास सँगाल्दै बाच्नुभएको छ, उहाँको वर्णन र परिचय कसरी दिऊँ ? हामीलाई दृढता र आफ्नो स्वच्छता देश र जनताप्रति नि:स्वार्थढङ्गले सम्पूर्ण जीवन–क्रमहरू फूलले जस्तै मोहकता बाँडेर, पानीको छालेजस्तै कञ्चनता छर्केर र हिमाललेजस्तै शीतलता प्रदान गरेर आफूलाई सुन्दर प्रतीककै रूपमा स्थापित गरिसक्नुभएको छ । उनै सौन्दर्यशाली व्यक्तित्व निर्मल लामाको गुण–गाथा गाउनु भनेको देश र जनताकै गुण–गाथा गाउनु हो । 

नेपालको प्रजातान्त्रिक आन्दोलनको इतिहासमा मात्र होइन अझ त्यो भन्दा बेसी वामपन्थी राजनैतिक आन्दोलनको क्रममा उहाँले पुर्‍याउनुभएको योगदान र समर्पण बिर्सि नसक्नु छ । शीर्षस्थ राजनैतिक नेता निर्मल लामाले पुर्‍याउनुभएको राजनैतिक योगदान राष्ट्र र जनताका लागि मार्ग निर्देशक सन्देश भइदिएको छ । यस सन्दर्भलाई विचार गरेर हामीले वरिष्ठ नेता निर्मल लामाको त्याग, समर्पण र दृढतालाई कदर गर्नु उपयुक्त सम्झेर सबै जनस्तरबाट सहयोग प्राप्त गर्दै यो अभिनन्दन समारोह यस रूपमा गर्न गइरहेका छौँ । हाम्रो यस किसिमको चोखो भावनालाई आत्मसात् गरिदिनुभएर हामीलाई यस कार्यमा सहयोग र हौसला प्रदान गरिदिनुहुने सबै पक्षका राजनीतिज्ञहरू, विद्वतजनहरु, साहित्यकार–कलाकारहरू लगायत किसान, मजदुर, श्रमजीवी वर्गमा निर्मल लामा जनअभिनन्दन समितिको तर्फबाट हार्दिक तथा न्यानो स्वागतमय शब्द–गुच्छाहरु तपाईँहरू सबैमा राख्दे बिदा हुन चाहन्छु । धन्यवाद ! 

सधैँ सम्झना रहिरहने खालको यो अभिनन्दन मेरो सोचको पनि अभिनन्दन हो । जिउँदो छँदा सम्मान गर्ने परम्परा बसाल्नु पर्दछ भन्ने मेरो दृष्टिको सम्मान पनि हो यो सम्मान । मेरा जीवनमा भएका घटनाहरूमध्ये सम्झना गर्न लायकको यो घटना सधैँ सम्झिरहनुपर्ने भएकोले स्मृतिको पानामा उल्लेख गरेको छु ।