यात्रा अनुभव ५ : पहिलो पुस्तक चुलिजा :गु स्वाँ

कक्षा ७ पढ्दा नै कविता लेख्दै आएको, कविता  देख्ना साथ कविता पढ्दै आएको र कोही कवि भन्ना साथ मनमा राख्दै आएको कारणले कविता र कविलाई मेरो मन मझेरीमा राखेर सम्मान गर्दै आएको म सानै छँदा देखि नै हो । कविता मात्र होइन लेख–रचनाहरू पनि नेपाल भाषा र नेपाली भाषामा लेख्दै आएको पनि धेरै वर्ष भइसक्यो । सर्वप्रथम, पहिलो चोटी वि.सं. २०२३ साल असार महिनातिर मेरो पुस्तक‘चुलिजा:गु स्वाँ’प्रकाशित भएको हो । नेपाल भाषा आन्दोलनमा लाग्दा–लाग्दै कवि गोष्ठीमा कविता वाचन गर्दा–गर्दै एउटा कविता सङ्ग्रह प्रकाशित गर्ने रहर बन्यो । आफ्नै ढङ्गले, आफ्नै सक्रियतामा कविताहरु जम्मा गरियो । २०२२ सालमा भएको कवि सम्मेलनमा तृतीय हुँदा पाएको बाँकी २००।– रुपिया र मेरा स्नेही साथी के.जी. पलान्चोकेले नपुग केही रकम राखिदिने वचनप्राप्त गरी पुस्तक प्रकाशन गर्ने तारतम्य मिलाइयो । सपना थियो कवितासङ्ग्रह प्रकाशित गरी दर्ता वाल कवि बनेर देखाउने त्यसको लागि भरमग्दुर प्रयत्न गरियो । 

प्रवेशिका परीक्षाको तयारीमा रहँदा–रहँदै उक्त पुस्तक प्रकाशनका लागि सम्पूर्ण चाँजोपाँजो मिलाइयो । प्रकाशकका रूपमा के.जी. पलान्चोके नै राख्ने निर्णय भयो । भूमिकाका लागि बनेपाका मेरा आदरणीय दाइ कृष्णप्रसाद दुवाल र शिक्षकआशाकाजी श्रेष्ठलाई अनुरोध गरियो । त्यसताका उहाँहरु नै बनेपाका प्रतिष्ठित साहित्यकारका रूपमा परिचित हुनुहुन्थ्यो । उहाँहरु दुई जनाका साथै काठमाडौंका ख्याति प्राप्त चर्चित कवि दुर्गालाल श्रेष्ठको शुभकामना मन्तव्य र समालोचक तथा भाषा शास्त्री ईश्वरानन्द श्रेष्ठाचार्यको कवितामाथिको टिप्पणी प्रकाशित गर्ने निधो भयो । करिब १७ वर्ष छँदाताकाको मेरो सक्रियता र समर्पणबाट उहाँहरूसँग सम्पर्क गरियो । म प्रतिविश्वास राखेर मेरो कविता सङ्ग्रहमा टिका टिप्पणी लेखिदिनु भयो । मेरा कविताहरू कुन कोटीका छन् अर्थात् कविता भन्न लायकका छ/छैन मलाई थाहा भएन, तर मैले रित पुर्‍याएर कविता सङ्ग्रह बनाएँ । यस पुस्तककालागि प्रकाशक जुटाएँ, भूमिका लेखिदिनु हुने आदरयोग्य साहित्यकारहरु भेट्टाएँ साथै पुस्तकको आवरण लेखिदिनुहुने कलाकार मदनलाल सिंह, मखन जस्ता चर्चित कलाकारको ‘कला’ भेट्टाएँ । र सबै खालका सामग्रीहरू रहेको पुस्तक‘चुलिजा:गु स्वाँ’प्रकाशित भयो । २०२३ सालमा उक्त पुस्तक बनेपामा रहेको सागर प्रेसबाट छाप्ने काम भयो । 

उक्त पुस्तकको मन्तव्यमा मैले लेखेको थिएँ — “ साहित्यका नाममा मात्रयो पुस्तक लेखेको त हुँदै होइन । साहित्य जीवनका लागि हो; जीवनका लागि नै भनेर लेखेको हो भन्नुपर्‍यो । हुन त विचार उल्टो पनि हुन सक्छ । कविता लेख्न आउँदैन । भनाइको तात्पर्यहो मेरो कवितामा रस नहुन सक्छ, प्रौढता नभएको हुन सक्छ भाव यता उता पर्न सक्छ । त्यसो भएता पनि आफ्नो मातृभाषा प्रतिको मोहले यो सानो, नराम्रो पुस्तिका एउटा लिई नेपाल भाषाको भण्डारणमा सङ्ख्या भए पनि थप्न आएको हुँ ।” पुस्तकमा कवि दुर्गालाल श्रेष्ठले लेख्नु भएको थियो — “दुवालज्यू, ‘चुलिजा:गु स्वाँ’ ले खबर गर्‍यो – बनेपामा फेरि एक जना कविको जन्म भयो । कविता भर्खरै फुल्न लागेको कविताजस्तो देखिएता पनि परम्परालाई नाघ्न सफल तरुण भइसकेका कवि । … उनको सपना तपाईं सँग छ । खबरदार !  आफू बिग्रिनु परे पनि उनको सपना बिगार्न पाइँदैन तपाईँले !” २७असार २०२३ मा कवि दुर्गालालले भन्नुभए जस्तै मैले कविताको सपनालाई बिगारिनँ । निरन्तर कविता लेखिरहेँ । 

बनेपाका चर्चित कवि कृष्णप्रसाद दुवालले शुभकामनादिंदै लेख्नुभएको थियो — “भाई मोहन दुवालको मन कोमल छ । एकै चोटी कोमल मनिलाई केही भनेपछि त्यसको प्रभाव पर्न सक्छ; फलस्वरुप कवित्व भएका भएपछि त्यो कुरा, त्यो घटना कविताका रुपमा थाहा नपाइकन मनमा प्रज्वलित हुन सक्छ । यो ‘चुलिजा:गु स्वाँ’कविता सङ्ग्रह यही कुराको प्रमाण हो ।” यसैगरी मेरा गुरु तथा साहित्यकार आशाकाजी श्रेष्ठले पुस्तकमा लेख्नु भयो — “‘चुलिजा:गु स्वाँ’ पुस्तक पढेपछि कसरी–कसरी मेरो अगाडि फूलहरू अनगिन्ती फुलि रहेको सम्झना आयो, आज पालुवा जस्तो देखिँदो यो फूल भोलि फक्रिन्छ । यसमा भएको केशरी यति मजबूत छ नि:सन्देह भोलि फूलहरु फुल्नका लागि बिउ हुनेछ । यो गौरव चिन्ह मात्र होइन साहित्य सेवीहरुको भरोसा पनि हो ।” प्रकाशक केजि पलाञ्चोकेले पनि‘चुलिजा:गु स्वाँ’को प्रकाशनले एकजना नयाँ कविलाई विश्वमा मुहार देखाउन पाएँ । पछि उहाँ एकजना सफल कवि भई झुल्किने छ” लेख्नु भएको थियो । 

मेरा मनमा झुल्दै आएका फूलहरु, मेरा मनभित्रका आदर्शहरु, मेरा दृष्टि–चेतना मैले देखेअनुसार, मैले भोगेअनुसार र मैले अनुभूत गरेका थुप्रै अनुभूतिहरू यस कविता सङ्ग्रहमा प्रफुल्लित छन् । कविता सिर्फ कविता मात्र होइन, साहित्य साहित्य मात्र होइन, कविता/साहित्यमा जीवन प्रवाहित हुनुपर्छ भन्ने मान्यता यस कविता सङ्ग्रहमा पनि प्रवाहित छन् । समालोचक ईश्वरानन्दले आफ्नो टिप्पणी यसरी लेख्नुभएको थियो — “साहित्य कोरा कल्पना मात्र होइन । त्यसरी नै साहित्य सस्तो अर्ति मात्र पनि होइन । साँच्चिकै साहित्य जनजीवनको यथार्थ व्याख्या हो ।” उहाँले मेरा कविताहरूको व्याख्या गर्दै लेख्नुभएको छ — “मानव स्वभावलाई दुवालजीले भित्रसम्म नै बुझ्नुहुन्छ भनी ठोकेर भन्न सकिन्छ । एकपल्ट जीवनको दार्शनिक प्रश्नमा छक्क परेर उहाँले पछि कवितामा लेख्नुभएको थियो :–  
न्हयो ज्याय् धा:साकँझ्झा:जक दुगू 
लिज्यायगु गथे  ख स्यूगु  मखु ।”
(बढौं भने काँडाघारी मात्र छ 
फर्कौँ कसरी मलाई थाहा नै छैन ।) 
०००
न्हयागु हे थ:जु थ्वजिगु जीवन –
कथ् सुसां न्हयो हे ज्याय् बरु ।
(जस्तोसुकै नै होस् मेरो जीवन–
काँढाले घोचे पनि बढ्छु बरु ।) 
‘जीवनको अर्थ प्रगति हो; अगाडि बढ्छु भन्नु राम्रो उदाहरण हो । आजका लेखक एक्लो बाघ होइन को यो प्रमाण उहाँले उहाँको कवितामा व्यक्त गर्नु भएको छ । —

मखु–मखु छु जुलथन
छु मनू नं मरुभूमि च्वने फइला?
(होइन–होइन के भएको हो यहाँ –
के मान्छे पनि मरुभूमिमा बस्न सक्छ र ?) 
दुवालजी ठुलो स्वरमा भन्नुहुन्छ — 
“जिगु दु:खजित हे ब्यु” (मेरो दु:ख मलाई नै देऊ ।) यस्तै – 
जिगु जीवन ख:जिगु हे हक दु, 
वाधा बिइपिंन्हयोज्या वासा !
(मेरो जीवन हो मेरो नै हक छ, 
वाधा दिनेहरु अगाडि आऊ त !) 
अनि आफ्नो मनको कुरा अगाडि यसरी राख्छन् : 
सत्य, न्याय, समान याना
विश्वे दनाथके मा:गु दु । 
(सत्य, न्याय, समान गरेर 
विश्वमा देखाएर जानु छ । 
०००

मेरा कविताहरूबारे त्यस बेला (५५ वर्ष अगाडि) नै ईश्वरानन्दज्यूले समीक्षात्मक टिप्पणी लेख्दै भन्नुभएजस्तै मेरा कविताको सौन्दर्य नै सत्य, न्याय, समानताप्रतिको विश्वास हो । अहिले पनि मेरा विश्वासहरू त्यसरी नै प्रभावित छन् । ५५ वर्ष अगाडि नै मलाई कविमा दर्ता गरेर ईश्वरानन्दज्यूले मलाई कवि बन्ने मर्ममा थपिदिनु भयो मर्महरु । यसरी नै मेरा प्रकाशित नेपाल भाषाका कविता सङ्ग्रह‘चुलिजा:गु स्वाँ’मा कवि दुर्गालाल श्रेष्ठज्यूले मेरो कवि–शक्ति प्रति विश्वास गर्दै लेख्नुभएको छ — कवितालाई हत्यानगर ! खबरदार ! आफू बिग्रिनुपरे नपि उनको सपना बिगार्न पाइँदैन । मलाई लाग्छ; २०२३ सालमा प्रकाशित‘चुलिजा:गु स्वाँ’ नेपाल भाषामा प्रकाशित कविता सङ्ग्रह नै मेरो सुरुवाती कविता यात्राका दृष्टि, भाव र सौन्दर्यका पद्चापहरु हुन् । त्यही धरातलबाट हुर्किँदै, बढ्दै आजको अवस्थामा आइपुगेको हुँ । 
‘चुलिजा:गु स्वाँ’ मेरो पहिलो पुस्तक हो । उक्त पुस्तक नै मेरो पहिलो मातृभाषाको कविता सङ्ग्रह हो । उक्त पुस्तकमा साहित्यकार दाजु कृष्णप्रसाद दुवाल, आदरणीय गुरु आशाकाजी श्रेष्ठ,मलाई मनपरेका मेरा प्रिय कवि दुर्गालाल श्रेष्ठका सत्वचनहरु सम्प्रेषित हुनाका साथै समालोचक ईश्वरानन्द श्रेष्ठाचार्यज्यूले मलाई साहित्यिक क्षेत्रबाट भाग्न दिएनन  ;  प्रेरणा दिइरह्यो ।