प्रकृतिका विराट रुप नियाल्ने सूक्ष्मदर्शी आँखा छैनन् हामीसित । हामी खाली स्थूल आकारमा जीवन खोज्छौँ । वस्तुको आवरणको चमक हेर्छाै । तर त्यसभित्रको सूक्ष्मपत्र नियाल्न अशक्त छौँ हामी । आकार र आवरणभित्र अविष्टित सूक्ष्म चैतन्यको सत्ता जहाँपनि अरुप छ, अदृश्य छ । चर्मचक्षुको पारवार क्षमताभन्दा त्यो सयहात पर छ । अगोचर दुनियाँ नियाल्न भित्री आँखा चाहिन्छ । त्यसलाई परख गर्न अर्कै पवित्र मनको खाँचो छ । अनुभूतिको स्तरमा त्यसलाई रसास्वदन गर्न अर्कै हृदय सत्ताको खाँचो छ । हाम्रो फोहोरी मनले अरुप चैतन्यको शिखर स्वाद कसरी छुन सक्छ र ?
हाम्रा आँखाले शरद ऋतुको मन्दमन्द हावामा वयली खेलिरहेको सुरम्भ्य हरियालीयुक्त धानको फाँट त देख्न सक्तछ, तर धानका फूलहरुमा चलिरहेको परागक्रिया देख्न सक्तैनन् । फूलको कालीन वहार ठम्याउने आँखा छन् हामीसित तर रङ्गको रहस्य खोतल्ने चैतन्यका आँखा छैनन् । हाम्रा आँखाले मकैका बोटमात्र देख्छ, हद्द देखे, घोगो, खोस्टा, ढोड र धानचमरको झुत्तोसम्म देख्छौँ । तर धानचमर र घोगामा पलाएको कलिलो जुँगावीचको अपूर्व प्रणय लिला, तिनको रतिक्रियाबाट सृजित कलिला दानाहरुको हार्दिक उपस्थितिले हामीलाई विमोहित गर्दैन, हामीलाई रौं रौंमा रोमाञ्चित गर्दैन ।
राति दूर आकाशका तारागणबाट आएको तार सुन्न हामी असर्थ छौँ । अँध्यारोमा ताराले के भनिरहेको होला ? हाम्रा कर्णविवरणमा त्यो सन्देश ठोक्किन सकेको छैन । अस्तित्वका हर लयहरुलाई, हर ध्वनिहरुलाई सुन्न समात्न हामी असमर्थ छौँ । मानौँ हाम्रा समस्त इन्द्रिय वेकम्मा बनेका छन् । पङ्गु भएका छन् । हृदयसत्ता जड बनेको छ, निस्पन्द संवेदनाहीन बनेको छ । हृदयको कोमलताको पाटो सुकेर कठोर बनेको छ । हाम्रो घ्राणशक्ति पनि मरेको छ । माटोको सुगन्ध, हिमाली वायूको मीठो ताजा सुगन्ध हाम्रो नासापुटमा त ठोक्किएला, तर त्यसको अनमोल सुगन्ध अथ्र्याउन असमर्थ छ नाक ।
छिनछिनमा उठ्ने र विलाउने लेकाली भुइँकुहिरोको सन्देश, निर्झर वर्षाको रागात्मक ध्वनि, वसन्तको कोकिलकण्ठी आवाजले हामीलाई ब्युँझाउन त्यस्तो कुन तत्व लिएर आएको छ ? त्यो उपर कान दिन सकेका छैनौँ । बूढी आमाका अनुहारमा समयको कलमले कोरेका चाउरी अक्षरले के बोलिरहेछन् ? चाउरी अक्षरको वर्णमाला हामी सन्तानले पढेकै छैनौं । बाउको थोते गिजा, झोल्लिएको पाखुराको छाला र केश झरेको तालुले के बोल बोलिरहेछ ? हामी बुझ्न असमर्थ छौँ । हातपाउ गिरेका आफ्ना पितृमातृकुलका आहत अनाहत ध्वनी बुझ्ने नसक्ने हामी अपाहिज सन्तति धन्न दुई खुट्टा टेकेर उभिएका छौँ । दृश्यलाई हेरेर सुन्ने चेतनाको विकास भएन हामीमा । विषयलाई छामेर विषयीमा डुब्ने क्षमता आएन हामीमा ।
हाम्रा आँखा कुनै राजामहाराजले खडा गरेको मिनार हेर्न त सक्षम छन् तर त्यस मिनारको गर्भगह्वरमा नजाने कति अदना अनुहारका रगत, मासु, पसिना र हड्डी खुड्डी हराएका छन्, छोपिएका छन्, पुरिएका छन्, तिनलाई देख्न सक्दैनौँ । फलानाले बनाएको दरवार भन्छौँ, चिलानाले बनाएको देवल भन्छौ । यसले बनाएको मन्दिर उसले बनाएको सत्तलपाटी भन्दै व्यक्तिको यश र कीतिगार्था त गाउँछौ ! तर एकदिन उसले एउटा इँटा उठायो कि उठाएन होला ? एक दिन एउटा ढुङ्गो चिट्यो कि चिटेन होला ? एकदिन सावेलको बीँड समायो, समाएन होला ? त्यसलाई ठम्याउन असमर्थ छौँ । यसका असली स्रष्टाहरुको सत्ता अनाम गर्तमा छोपिएका छन् भन्ने दृश्य देख्न हामी असमर्थ छौँ ।
कसैले रचना गरेको विपुल ऐश्वर्यको सत्तामा आम मानिसका कष्टका कति विद्रुप पलहरु छिपेका हुन्छन्, छोपिएका हुन्छन् । तिनलाई देख्ने तागत छैन हाम्रा चैतन्य चक्षुमा । कसैको उन्मुक्त हाँसो कसैको रोदन सत्तामाथि उभिएको हुन्छ भन्ने सत्य भुलेका छौँ । यी यावत सन्दर्भ हेर्न देख्न एक सूक्ष्मदर्शी आँखो चाहिन्छ । चैतन्यको परम् ज्योतिले खुलेको आँखो चाहिन्छ । तर हाम्रा आँखामा विषयवस्तु मात्र छ, विषयीभाव छैन ।
सूक्ष्मदर्शी आँखा नभएपछि मान्छे शरीरलाई केवल शरीरमात्र देख्छ । खरानीको थुप्रो देख्न सक्तैन । छोरोलाई देख्छ, बैरी देख्न सक्तैन । कागजका पोथा पढेर सूक्ष्मदर्शी आँखो खुल्दोरहेनछ । एक पागल हातमा फित्ता लिएर रोड नापेको नापेई छ दिनरात । घामपानी, भोकतिर्खा उसलार्ई कुनै कुराको वोध छैन । एक कुम्लेलाटो विगत चालिस वर्षदेखि तरकारी बजारमा कुहिएर फालेका आलुभाण्टा कोबीका टुक्रा, थोत्रा कागज, प्लाष्टिक बटुलेर कुम्लो बनाएको बनाई छ । यिनको जीवन अद्योपान्त पढ्ने, पर्गेल्ने र निचोड निकाल्ने सूक्ष्मदर्शी आँखो भए यी जीवनहरु हाम्रो लागि जीवन सिक्ने ग्रन्थ बन्थे । शास्त्र बन्थे । रहस्यको आख्यान उपाख्यान हुन्थ्यो ।
थियो त सूक्ष्मदर्शी आँखो बुद्धपुरुषहरुसित थियो । थियो त सूक्ष्मदर्शी अाँखो कविहरुसित थियो, ऋषिहरुसित थियो । वैज्ञानिक आविष्कारकहरुसित थियो । पौराणिक मिथकहरुमा पढेको छु, इन्द्रका शरीरभरि खोपिएका आँखा कुन आँखा थिए ? ती आँखा केका प्रतीक थिए ? त्यो जान्न आज उत्सुक छु । शिवको तेस्रो नेत्रले के को संकेत गरेको होला ? त्यो बुझ्न आज आतुर छु । मलाई शिवको भृकुटीमा खोपिएको आगो फाल्ने आँखो मनपर्छ ।
आज्ञाचक्रमा आवेष्टित यो आँखो सायद ज्ञानको, विवेकको र शक्तिको आँखो होला । त्यो तेस्रो आँखो हरव्यक्तिको भृकुटीमा छ भनिन्छ । तर त्यो खोल्न नसकेको कारण हामी अन्धा भएका छौँ । विवेकहिन भएका छौँ, सूक्ष्मदर्शी हुन नसकेर स्थूलदर्शी बनेका छौँ । चित्र देख्ने तर चरित्र नदेख्ने भएका छौँ । आउनुस् सूक्ष्मदर्शी त्यो तेस्रो नयन खोल्ने बाटो खोजौँ ।
