मार्चुङको मूच्र्छना

कठोर शिला खोपेर भुवा झैँ चल्छ जीवन ।
मध्य एसियाको उष्ण उपत्यकामा चल्मलाइरहेछ जीवन । तिब्बतको पठारमा पुगेर लडीबुडी खेल्ने मन छ । हिमराशमा जीवन सेकाएर नवजीवनको मजा लिने मन छ । हिमालहरू चम्किला आँखाहरू बिछ्याउँदैछन् पर परदेखि । हिमवायुले चुमिरहेछ शिरदेखि पाइलासम्म । हिमजलको स्पर्श छ पँधेराहरूमा, कुलाहरूमा र नदीहरूमा । हिउँकै लेदोमा ब्युँतिएर बुर्कुसी मार्दैछ अलि पर कालीगण्डकी ।
‘छु… छुस्… छु… छुस्…’ गोठालाहरू भेडा धपाउँदैछन् । हामी लोमन्थाङ बसपार्क अघिल्तिरको ठुलो ढुङ्गामा बसिरहेछौँ । जमिन नै थर्थराउँदै हिँडे झैँ देखिँदैछ चलायमान भेडाका बथानहरूको । हूल हूल घोडाहरू निस्किदैछन् लोमन्थाङ सहरबाट । खच्चडका ताँती धुलो उडाउँदै बस्तीबाट निस्किन्छन् र चर्दै चर्दै चरनतिर फैलिन्छन्।

गाउँदैछन् गोठाला गोठाल्नीहरू । गोठालाको एक हातमा लठ्ठी र अर्को हातमा मुगामाला छ । उनीहरू पशुहरूलाई हर्काछन्, पिट्छन् र ै जप्न थाल्छन् ‘ओम मणि पद्मे हुँ ।’
‘एक हातमा बुद्ध, अर्को हातमा बम’— देख्दैछु उनीहरूको चालामालामा ।
मिर्मिरे उज्यालोलाई अझ धुमिल बनाउन खोज्दैछ कुहिराले । भुसभुसे पानीले ताजा पार्दैछ शरीरलाई ।
‘ए… ए … ए… लौ न, मार्योज’– ढुङ्गाबाट ब्वाङ्ङ हामफाल्नु र पाँच याक हुर्दुरिंदै त्यहाँ पुग्नु एकै पटक परेछ । झन्डै आन्द्राभुँडी छिल्लबिल्ल पारिदिएका पड्केहरूले । मेरो डर, डर नै थियो । ती सुधा याकहरूले फुँसम्म गरेनन् । ‘ए छाम छाम् तेरो मुटु कहाँ होला र ज्यानमा, खस्यो होला त्यतैतिर । जाबो याकदेखि त्यस्तो आत्तिने ! म त अहिल्यै पाँच याक र पाँच घोडा पुक्लुक पुक्लुक ढालिदिन्छु’—भिडमा उभिएको एक दाइले जिस्क्याउनुभयो मलाई ।

पूर्व उत्तर न्यानोलतिरको डाँडोबाट घाम ओर्लनेबित्तिकै लोमन्थाङ पर्खालबाहिर बस बिसौनीमा टुप्लुक्क झुल्कियो जिप । हामीले प्रतिव्यक्ति पन्ध्र सय रुपियाँ दरमा चैलेसम्म टिकट किनिसकेका थियौँ । टिकट काटे पनि समितिका मान्छेले जुनमा भने त्यही सिटमा बस्नुपर्ने रहेछ । घचेटाघचेट गर्दा हिमरस बगेको कुलोमा गाडिए मेरा ै खुट्टा । पिइहालूँ झैँ कञ्चन थियो पानी तर चिसोले कुटुकुटु टोकिरह्यो ।
जिप रोकिएको केहीबेरमै मान्छेको ताँती थुप्रिन थाल्यो लोमन्थाङ बसपार्कमा । दिनमा एउटा मात्र जिप चल्ने लोमन्थाङमा त्यति धेरै मान्छे किन जम्मा भए होलान्— बेलायती नागरिक डानियल स्टुरिज र म दुवै चकित भयौँ । पन्ध्र सोर वर्षकी युवती उभिएकी छिन् बैंसको रुखछेउ । हजारौँ सङ्ख्याका मान्छेहरूले खादा ओडाइरहेछन् । आशीर्वाद दिइरहेछन् ।
‘ओहो, जीवित देवी भनेको यिनै हुन् कि कसो ? के विधि सम्मान, के विधि दक्षिणा !’ चकित छन् डानियल ।
सँगै बसेकी छाक्पा छोम्जुङ दिदीसँग सोधेँ मैले ।

‘यिनी मुस्ताङे राजा जिग्मे परवल विष्टकी नातिनी साइनो पर्छिन् क्या । यसपालि एस.एल.सी. पास गरेकी, क्याम्पस पढ्न काठमाडौँ जान लागेकीले सबैले बिदाइ गरेको ।’ लोमन्थाङवासी आपूmलाई एउटै परिवारको मान्दा रहेछन् ।

सबैको बिदाइ बोकेर सोनाम बहिनी गाडीभित्र छिरिन् । खरखरी गनिन् नोट ।
‘बहिनी, कति भएछ ?’ नसोधेको भए पनि हुन्थ्यो; सोधेँ ।
‘तिन लाख छत्तिस हजार’— नढाँटी जवाफ दिइन् बहिनीले ।
दिने मामलामा मनकारी रहेछन् लोमन्थाङवासीहरू । गाडी गुड्यो लोमन्थाङ बजारबाट ।
लामो यात्रामा गाडी पनि एउटा घर जस्तो बन्छ । त्यसभित्रका यात्रुहरू एकै परिवार जस्तो ।
हामी चढेको गाडीमा दुई विदेशी र दस नेपाली छौँ । अब बिस्तारै परिचय सुरु हुन्छ । आत्मीयता बढ्छ ।
मार्चुङ नदीलाई बायाँ पारेर कुद्दैछ हामी बोकेको गाडी । लोमन्थाङभन्दा धेरै माथि उत्तरतिरबाट झर्दोरहेछ मार्चुङ नदी । पछि दामोदर कुण्डबाट झरेको नदी कालीगण्डकीमा मिल्ने भएकाले स्थानीय परिस्थिति नबुझ्नेहरूले माथितिर पनि कालीगण्डकी नै भनिदिँदा रहेछन् । मार्चुङको अर्थ ‘माउ नदी’ हो रहेछ । त्यसमा सयौँ नदी मिसिंदै कालीगण्डकी बन्ने रहेछ । मार्चुङ कविताका लहरहरू फिजाउँदै निरन्तर बगिरहेछ ।

गाडी हिँड्नुअघि नै लोमन्थाङमा किनेको पोलिथिन झोला खोले टासी बहिनी र कुङ्गा भाइले ।
‘किन खोल्नुभएको झोलाको मुख ?’ मैले सोधेँ ।
‘बान्ता आउला भनेर’— दुवैको जवाफ आयो एकै पटक ।
‘म भएको ठाउँमा बान्ता आउँदैन, ढुक्क हुनुहोस्’— पक्का जसरी बोलेँ म ।
चराङ, ढाङ्मर, घमी, स्याङ्मोचेन हुँदै चैले पुग्दा पनि दुवैलाई बान्ता आएन ।
‘सर तपाईं झाँक्री हो कि क्या हो ? हाम्रो ठुलो रोग निको पारिदिनुभयो । ’ चकित भए भाइ ।
‘यो जादु, टुना केही होइन । डर झिकेर फालिदिनुहोस्, सबै ठिक हुन्छ’ — मैले बताएँ ।

बिस्तार लोमन्थाङ सहर टाढिँदैछ हामीबाट । छोर्तेन, चैत्य, गुम्बा र बौद्ध मन्त्र लेखिएका ध्वजापताकायुक्त लुङ्दरहरूको फरफराहट पनि टाढिँदैछ । सहरका कुनाकानी र वरपरका पहाडी थुम्काहरूसम्म टाँगिएका बौद्धसूत्रका रङ्गीबिरङ्गी गति टाढिदैछ । ढुङ्गाका गाह्राहरू, माटाका छानाहरू, छानामाथि चौकुना ढाकेर चट्टा बनाइएका दाउराका चाङ्हरूले निम्त्याएका नवीन बस्तीचित्रहरू टाढिँदैछन् । गुम्बा, दरबार, घर, चैत्य सबै माटाले कलात्मक रूपमा निर्मित छन् लोमन्थाङमा । त्यो पवित्र माटाको सुन्दर सहर बिदा भयो हामीबाट, हाम्रै मुटुमा सजिएर ।
तिब्बती संस्कार, संस्कृति, भूगोल र परिस्थितिको उपस्थिति त्यो सानो तिब्बतसँग टाढिदैछौँ हामी ।

अघिल्तिर मुस्कुराइरहेका छन् तृणहीन नीलिम पहाडहरू । नीलिम आकाशमुनि नीलिम पहाडहरू आफैँमा मोतीका पहाड झैँ चम्केका छन् । घाम निर्लज्ज लडिरहेछ त्यही नाङ्गा पहाडहरूमा ।
उच्च हिमाली मरुभूमिको स्वाद चाख्नेहरूका लागि गन्तव्य हो माथिल्लो मुस्ताङ । घाम, छाया, बादल र पहाडका कुमारी दृश्यहरूसँगै चराहरूका नूपूर आवाज र खोलाखोल्सीको अनन्त मूच्र्छना ब्युँझिइरहने ठाउँ पनि हो माथिल्लो मुस्ताङ । आँखाले निल्छु म उनलाई, मनले चाट्छु म उनलाई, हातपाउले लिन खोज्छु स्वाद उनका ।

‘यतातिर सबै तिब्बती रहनसहन छ । बौद्ध बोन–पो तथा ताओ धर्मको फैलावट क्षेत्र हो लोमन्थाङ । तिब्बती चलनमा थरलाई त्यति महत्त्व दिइँदैन । तिब्बती मूलका लोवा जातिको बाहुल्यता छ यहाँ । सरकारले नागरिकता बाँड्दा हामी सबैको थर ‘गुरुङ’ भनिदियो । संस्कार बिरुद्धको चलन चलाएर हाम्रो संस्कृति बिगार्न खोज्दैछ सरकार ।’ आक्रोश आयो भाइबाट । राजा जिग्मेका भाञ्जा सुरेन्द्र विष्टको पनि सहमति देखियो आङ्गेल भाइको कुरामा ।

संस्कार भत्काइदिनु नश्ल नै निमिट्यान्न पार्न खोज्नु हो ।
स्याङ्मोचेन पुग्न लाग्दा जाँगर फक्रेको देखिन थाल्यो मान्छेको । ग्लास हाउसमा फलेका देखिन्छन् काउली, बन्दा, साग र गोलभेँडाहरू । नाङ्गा पहाडहरूमा सल्बलाउँदै चरिरहेछन् बाख्राहरू र हिनहिनाउँदै उफ्रिरहेछन् घोडाहरू ।

संसार ढाकिएको छ बालुवाले । जतासुकै तृषित छ जमिन । जाँगर जागेको छ । ग्रिन हाउस सुरुङमा तरकारी फलाइरहेछन् । खाडी मुलुकहरू कतार, साउदी अरेबिया, जोर्डनतिर देखेथेँ मैले । हेर्दा लोमन्थाङ त्यस्तै लाग्छ, भोग्दा त्यस्तो होइन । शीतल छ । भर्खर सफा पानीले नुहाएर ताजा बसे जस्तो छ । यहाँ उमार्न सक्ने धेरै छन्, उचाल्न सक्ने धेरै छन्,।
अलि माथितिर हामीलाई नै एकोहोरो हेरिरहेछन् हिमशृङ्खलाहरूले ।

हेर्नुहोस् त संसारका सबै घटना देखिन्छन् यी जलकलाहरूमा’— अलल्ले उर्लेका छालहरू देखाउँछु म ।
‘सहर पसेपछि मान्छे लोभी, पापी, धूर्त र स्वार्थी बन्छ, त्यसैले, म सहर पस्दिनँ । पसिहाले पनि बस्दिनँ —भाइको निचोड हो त्यो ।
धुवासँगै सल्बलाएको देखियो भर्ज्याुङबाट स्याङ्मोचेन गाउँ ।

दक्षिणतिर देखाउनुहुन्छ टासी बहिनीले दामोदर हिमाललाई ।े हिमरोशनीले नयाँ रङ थप्दैछ सूर्यको किरणलाई । त्यतैबाट झर्दैछन् श्वेत धाराका असङ्ख्य धर्साहरू । चुचुरालाई चुम्दै टाढिँदै, टाढिँदै चुम्दै गर्दैछ एक भुल्का कुहिराले ।सदावहार श्वेत सौन्दर्य कदापि नथाक्ने हिमयाम बनेर उभिएको छ । शब्दमा बयान गर्न गाह्रो छ त्यो नीलिम नभ र श्वेत संसारको समुन्नतिलाई । त्यही देखेर लेखे होलान् हाम्रा पूर्खाले तिब्बततिर स्वर्ग छ भनेर ।
मैले आँखा गाढेर हेरेँ । ती लजाइन् र ओडिन् एउटा रङ्गीन बर्को ।
दामोदर हिमशृङ्खलाले पनि हेरिरह्यो मलाई । म हेरेर अघाइर्नँ ।
‘शुष्कमा पनि छ सुन्दर जीवन’— सुसाउँदै भनिरह्योे वायुले ।

‘माटामा जत्तिको ओजिलो रङ अन्त कहाँ पाइन्छ र ?’ नाङ्गै लमतन्न सुतिरहेका पहाडहरूले जुलुसकै आवाजमा बोले। दायाँतिर सुनौला पहाडहरू लामबद्ध छन्, बायाँतिर रक्तिम पहाडहरू र अलि पर पूर्वतिर टल्किरहेछन् चाँदी जस्ता पहाडहरू । मरुभूमि रङमा सपनाहरू सुगन्धित बनाउने तागत मिल्छ मलाई ।
लोमन्थाङ ! म तिमीलाई तन दिइरहेछु, मन दिइरहेछु र दिइरहेछु मेरो सर्वस्व । मरुभूमि होस् वा मरुद्यान, शिखर होस् वा खोंच, परिधानयुक्त होऊ वा परिधानविहीन, आँखाबाट हर्षका वा पिरका पउल बगाइरहेकी होऊ वा घाम जूनको रोशनीभन्दा अझ चम्किरहेको अनुहार— म मख्ख बनिरहेछु तिमीसँगको यात्रामा ।
मेरो उपस्थितिमा तिमी लजायौ, लजाइरह्यौ ।

‘ओ ! भ्रागौम्जिन, भ्रागौम्जिन’— गाडीबाट नै फाल हालुँला जस्तो गरी उफ्रिए रोय हड्सन । ‘लुक लुक’ अलि पर ढुङ्गामाथि मुन्टो ठड्याउँदै चल्मलाइरहेका मुसाहरू देखिए । ‘हाम्रो लिंडे मुसालाई भ्रागौम्जिन भन्दा रहेछन् यिनीहरू । बोले कर्मा लामा । त्यति चिसो हिमालमा बाँच्न सक्नु भ्रागौम्जिनहरूको साहस मान्नै पर्छ । ‘ती मुसाहरूले पालैपालो तिखो स्वरमा चिर्रर आवाज निकाल्दा त्यो शान्त वातावरणमा अरू सुन्दरता थपिँदो रहेछ । ‘यो त हिमाली बुद्ध नै हो । एक्लै बस्छ । असारदेखि असोजसम्म घाँस बटुलेर दुलोमा राख्छ । हिउँदमा आपूm खान्छ र अरू साना किरा फट्याङ्ग्रालाई पनि खान दिन्छ । हिउँ चितुवा, न्याउरी मुसा, चिल, गिद्ध, फयाउराहरूले यसलाई नै खाइदिन्छन् । यो त साँच्चै हिमाली भिक्षु हो । आपूm दु:ख सहेर अरूलाई हँसाउने, आपूm मरेर अरूलाई बचाउने । पहिले पहिले त असाध्यै देखिन्थे यस्ता मुसाहरू अचेल सारै कम देख्न पाइन्छ । हिमालमा तातो बढेकाले यिनीहरू मर्न थाले भन्छन् । यिनीहरू मर्न थाले भने हामी पनि कसरी बाँचौँला ख्वै हिमालमा ? दुलोमा छिर्दै, ढुङ्गामा खुरुर्र दौडिदै, रमाइरहेथे तिनीहरू । जिउमा रहेका पहेंला र खरानी रङ्गका भुत्लाहरू, चम्किला आँखा, चुच्चे मुख र आकर्षक कानहरूले जो सुकैलाई नलोभ्याउने कुरै थिएन ।’ ‘हामी पैदल आउनुपथ्र्यो, बेकारमा गाडीमा आयौँ ।।’ थकथकाए डानियल । पैदल हिँड्नु समयका प्रत्येक कित्ता नजिकबाट छाम्नु पनि हो । गाडीको आवाजले दुलो छिरेका भ्रागौम्जिनहरू हामी पर पुगेको थाहा पाएपछि फेरि ढुङ्गामा लजालु पाराले सल्बलाए।

‘हेर्नुहोस् त उ: बुद्धहरूको फेरि सम्मेलन सुरु भयो’— मैले कोट्याएँ कर्मालाई । रोय र डानियलले सयौँ तस्बिरहरू खिचे र रमाए । अमेरिकाको उचिता पहाडमा प्रेरी माउस देख्दा म पनि उनीहरू जस्तै रमाएको थिएँ ।।
ए भाइ, गाडी रोक गाडी, मान्छे नै मार्न दिनुभएन नि’— बाहिरको हृदयविदारक दृश्यले क्वारक्वारी कोपर्योँ हामीलाई । गाडी रोकिएपछि झटपट ओर्लियौँ हामी ै ।
पिडौँलाको मासु च्यातिएको छ । पिठ्युँमा प्वाल परेको छ । पाखुरा दुवैमा दाँत गाडिएका खोपिल्टाहरू छन् । पेटमा गहिरा डामहरू छन् । साउने पखेरोबाट पानी झरे झैँ बगिरहेछ जिउभरिबाट रगतको भेल । बाटाको बिचमा रहेको मेन्दोङ को छेका लाग्दै सर्पले निल्न आँटेको भ्यागुता झैँ बुद्रुक बुद्रुक उफ्रिन्छ र जहाँको तहीँ लड्छ मिङ्मा ।
‘तों बाँच्नुभन्दा ता मारेकै बेस् । कास्तो दिन बिहे गरेछु मोइले तोंसँग’— टाउकादेखि गोलिगाँठासम्म लठ्ठीले सुम्ठ्याएको सुम्ठ्याइछिन् धावाले । घरी ढुङ्गाले घरी लात्ताले भकुर्ने क्रम जारी छ ।
‘ए बहिनी, त्यतिसारो नपिट्नू नि मान्छे मर्योो भने’—बोलेँ म ।
‘मारे मारोस्, यो मारे अर्कोसँग बिहे गर्छु मो’— मुख र मुड्की असिना झैँ बर्सिरहेछन् धावाका ।
अघिल्लो दिन घोडा चराउन डाँडापछाडि गएको रहेछ मिङ्मा । घोडा छोडेर रातभर चराङका साथीहरूसित मातेछ ऊ । बिहान घोडा पनि छैन, दोचा किन्न लगेको पैसा पनि छैन । अनि पो धावाले भालुकाँडे लठ्ठी बजारेकी रहिछिन् ।

‘आबो यस्तो गार्दैन, माफ देऊ’— हात जोड्दै छारे रोगले लर्खराए झैँ गर्दैछ मिङ्मा । हामी देखेर सहाराको महसुस गर्दैछ तर लजाएको छ बेस्सरी ।
सुरेन्द्र विष्टले सम्झाएपछि बल्ल रोकिइन् धावा । हामी नपुगेको भए एउटा मान्छे मृत्युको मुखमा जाकिन्थ्यो बिचरा ।
मान्छेले मान्छेलाई भकुरेको पहिलो पटक देखेका रहेछन् डानियल र रोयले । उनीहरू पो भूकम्पले हल्लाएको लिङ्गो झैँ हल्लिइरहे र जिब्रो काढिरहे निकैबेरसम्म ।
पहाड र तराईतिर भए जति गल्ती गरे पनि लोग्नेले स्वास्नीलाई भकुर्छ ।’ गाडी गुडेपछि मैले भनेँ ।

‘यहाँ त महिला सर्वेसर्वा हो । घरको कमाइ सबै महिलाको हातमा, लोग्ने, छोराछोरी महिलाकै इशारामा, महिलालाई भने प्रश्न गर्न पाइन्न कसैले पनि’ आङ्गेल भाइको स्पष्टोक्तिले बल्ल खुल्यो मिङ्माले चुटाइ खान परेको रहस्य ।
‘हिमालकी केटी र तराईको केटा बिहे गरिदिनुपर्ने रहेछ । त्यसो भयो भने बल्ल कोहीसँग कोही दब्न नपर्ने रहेछ हगि’— मैले भनेँ । हो मा हो मिलाए टासी र आङ्गेलले ।
नीलगिरि होटल, स्याङ्मोचेन लेखेको घरभन्दा अघिल्तिर हाम्रो गाडी रोकियो । साथीहरूले लोमन्थाङबाट हिँड्नुअघि नै फोनबाट खानाको अर्डर गरिसकेका रहेछन् हाम्रा लागि ।
मुलाको पुरानो अचार, लेकाली कालो दाल, लेकाली आलुको भुजुरी, चौंरीको घिउ र जौको ढिँडो– भोकको माझमा परेपछि खुर्मुरिँदै झरे पेटको भँड्खारोतिर ।
‘लौ अब कुनचाहिँ मारिने भो, कसको हातखुट्टा भाँचिने भो !’ होटलमा काम गर्ने दुई भाइ माझ्दैका भाँडा छोडेर कुलेलम ठोके बाहिरतिर होटलका साहु साहुनी, भात खाने ग्राहक र भरियाहरू सबै खुर्मुरिए होटलबाहिर । डानियल र रोय पनि हामीसँगै होटलबाहिर निस्किए ।

अन्दाजी पैंतालिस र चालिस वर्षजतिका दुई दाज्युभाइ टुक्रक्क बसेका छन् छेउको ढुङ्गामाथि । उनीहरूसँगै छेउमा बसेका छन् अन्दाजी बाइस, अठार र पन्ध्र वर्षजतिका तिन बच्चाहरू । आँगनमा लम्पसार लडेको छ कान्छो भाइ अन्दाजी तिस वर्षजतिको । ती तिनै भाइकी साझा पत्नी अन्दाजी पचास वर्षजतिकी पेमाढोमाले भकुर्दैछिन् त्यही कान्छो लोग्नेलाई । भाषा बुझिँदैन तर गाली बर्सिएको छ । कुटाइ यति निर्मम छ कि त्यो बिचराको पनि ज्यान तग्ला जस्तो छैन । हेर्ने दर्शकहरू त बिस पच्चिस जना नै छन् तर सम्हाल्ने कोही छैन । लात्तीले हानेर लडाउँछिन् । बिरालाले मुसो उचाले झैँ कपाल समातेर उचाल्छिन् र मुड्की चखाएर ढालिदिन्छिन् । बिचरो कान्छो लोग्ने हायल कायल भयो । पेमाढोमाका तिन लोग्नेमध्ये कान्छालाई एक वर्षअघि व्यापार गर्न बौद्ध पठाएकी रहिछिन् । त्यहीँ उसले अर्की केटी बिहे गरेछ । त्यसैवापत भकुराइमा परेछ ऊ ।
पेमाढोमाका भाषालाई नेपालीमा अथ्याईदिए मलाई पेमा रिन्जिन भाइले र त्यही अथ्याइरहेँ मैले रोय र डानियललाई । त्यो परिवार रहेछ लोमन्थाङको सबैभन्दा विकट चाम्जुङ गाउँको ।

‘तँ अब लोमन्थाङ काटेर बाहिर जान पाउने छैनस् । त्यो केटीको नाम मात्र उच्चारण गरिस् भने छोसेर खोलामा हालेर मारिदिन्छु । तँ अब तिन वर्षसम्म डाँडापछाडि बाख्रा, घोडा र खच्चर चराएर गोठालो बस् । तिन वर्षसम्म घर पनि आउन पाउन्नस् । ऊ त्यो कान्छो छोरा तेरो हो, मसँग छोरा पाउने, बिहे अर्कोसँग गर्ने, तँलाई अहिले नै यो ढुङ्गाले हानेर मारौँ ? रौद्र रूप देखियो पेमाढोमाको । हिन्दु साहित्यमा वर्णित श्वेत भैरवी तिनै हुन् कि झैँ लाग्यो मलाई । लुगलुग कामिरहेको रगतपच्छे शरीर बचाउने त्राण बोकेर ढुङ्गामाथि उक्लियो ऊ । त्यतै बजारिन् पेमाले बडेमाको ढुङ्गा । धन्न एक रौँले लागेन र पो । नत्र हेर्दाहेर्दै जीवन चट् उसको ।
हामीले पेमालाई सम्झायौँ । उनको कान्छो लोग्नेले माफी माग्यो । उनले भनेभन्दा फरक केही नगर्ने कसम खायो । एक वर्ष व्यापार गरेर कमाएको तिन लाख पचास हजार पेमालाई चढायो । पेमा केही मत्थर बनिन् । उनको जेठो र माहिलो लोग्नेले एक शब्द निकाल्न सकेनन् । लुगलुग कामेर बसिरहे ढुङ्गामाथि । बच्चाहरू पनि बाजको अघिल्तिरको परेवाजस्तो सशङ्कित बनिरहे । बोल्यो भने कुनै पनि बेला आइपुग्ने छ आमाको झापु आफ्नै गालामाथि भन्ने उनीहरूलाई राम्ररी थाहा रहेछ ।

तिन लजालु लोग्नेहरू देखेपछि सम्झिएँ मैले तराई र पहाडका लजालु बुहारीहरूलाई ।
बिस्तारै बादलको बर्को ओढ्यो स्याङमोचेनले । बिस्तारै जालोमा छोपिएको बत्ती बन्यो समय दर्शाउने डुलुवा । अलि पर बारीमा लजाउँदै झुलिरहे फापरका राता डाँठ र हिउँजस्तै सेता पूmलहरू ।
लजाउने र खुल्ने क्रम जारी छ लोमन्थाङको ।