सर्प र लाम्कीरोको सम्वाद

किम्बदन्तीको रुपमा दार्शनिक कथाहरुका लेखक, बौद्धिक गद्यसाहित्यका एक प्रतिनिधि रचनाकार, दार्शनिक प्रतीकहरुको आधारमा रचिएका उनका कथाहरुलाई पखेटादार गद्यको नमूना भन्नु अत्युक्ति हुँदैन । ऐटलान्टिक रिंग (मास्को, ई.सं. १९९४) शीर्षकको संग्रहित उनका कथाहरु यसका उदाहरण हुन् । प्रस्तुत छ कृष्णप्रकाश श्रेष्ठको अनुबादमा कथाकार स्तानिस्लाभ आइदिन्यानका एउटा प्रतीकात्मक कथा ।

तेजपातको झ्याम्म परेको रुखबाट अररा पातहरु तल ढुंगामाथि झरिरहेका थिए । त्यसै ढुंगामा मिश्रको सिंहासनमा जस्तै एउटा बूढो सर्प बसिरहेको थियो । त्यो सर्प पहरोको साँगुरो आश्रयस्थलबाट घिस्रँदै आएर आप्mनो चिसो रगतलाई शरद्को न्यानो घाममा तताउँदै थियो । यसरी ऊ जाडो शुरु हुनुभन्दा पहिले अन्तिमपल्ट आप्mना धमिला आँखाले विश्वलाई नियालेर हेरी जमीनमुनिको आफ्नो गहिरो आश्रयस्थलमा घुस्ने तरखर गर्दै थियो ।

त्यो सर्प निकै समयदेखि मजासित ढुंगामाथि गुल्टिरहेको थियो । उसको वरिपरि मुर्झाएर मनै थालेका भ,ारपातहरु सरसराइरहेका थिए । तिनको माझमा स्वयं सर्प समेत हावाको झोक्काले हल्लिरहने कत्ले बोक्रा भएको कुनै झारको डाँठ जस्तो प्रतीत हुन्थ्यो । सर्प घाम ताप्दै विचार गर्दै थियो ः

सूर्यको किरणद्वारा न्यानो पारिएकी पृथ्वी माताले ससाना बीउबाट यी झारपात उमारेकी हुन् जो अहिले मुर्झाएर सुक्न थालेका छन् । पृथ्वी र सूर्यले मिलेर नै झारपातका कलिला हरिया बिरुवाहरुलाई हुर्काएका हुन् । तिनै बोटबिरुवाहरुले जीवनका बालाहरु फलाएका हुन् । पृथ्वीले तिनलाई आप्mनो रसरुपी दूधले पोसेकी हुन् । घाँसपातहरु हुर्केर फलेफुलेपछि सूर्यले दैविक रोषको तापले पृथ्वीलाई सुकाइदियो र मुर्झाएका झारपातहरुलाई न्यानो र उज्यालोबाट वंचित तुल्याएर ऊ लामो समयका लागि क्षितीजपारि बिलायो । झारपातहरु आप्mनो बीजका गेडा सुकेका जराहरुको काखमा झारेर मरे । यसरी एक वर्ष बितेपछि सूर्यले फेरि र्पथ्वीलाई न्यानो प्रदान गर्यो र पृथ्वीले फेरि झारातहरु उमारिन् । तर फेरि सूर्याको रोषको तापले झारपातहरु मुर्झाएर मरे । सूर्यको रोष अति प्रचण्ड र अनन्त छ ।,,

कुण्डली पारिएकोआफ्नो शरीरमाथि बिस्तारै मुन्टो हल्लाउँदै बुद्धिमान् सर्प विचार गर्दै थियो ः

मेरो जन्म सूर्यकै रोषबाट भएको हुनुपर्छ । यथा समयमा उदाउने र अस्ताउने सूर्यकै किरणको प्रचण्ड रापमा मेरो बुद्धिमत्ताको कुन्जी रहेको छ ।,,

सुकेका मसीना झारहरुको सर्सराहट सुनियो । सर्प बिजुली गतिले पछिल्तिर हट्यो र सतर्क भएर आक्रमणका लागि तम्सियो । झारपातका डाँठहरुलाई आप्mनो लामो शरीरको नागवेलीले ढलाउँदै एउटा लाम्कीरो घिस्रँदै आइपुग्यो । सर्पले भयंकर त्रास उत्पन्न गर्दै युद्धघोषको हुँकार गर्यो । यत्तिकैमा लाम्कीरोले घाँसबाट टाउको केही माथि उचालेर भन्यो ः

अभिवादन छ, विषधर सर्प ।,,

,नमस्ते, विषविहीन, भ्यागुतो संहारक लाम्कीरो ।,, सर्पले सुसाउँदै अभिवादन फर्कायो ।

हामी दुवै भ्यागुताहरु खान रुचाउँछौं, हैन र ?,, लाम्कीरोले भन्यो । ,,धापका छाउराहरु हामीबाट त्रस्त छन् र हामीलाई मन पराउँदैनन् ।,,

अलिकति भय नै त प्रेमको रहस्य हो ।,, सर्पले सुस्केरा हालेभैंm खासखुस गर्दै तर्क झिक्यो । ,,तँसंग भ्यागुताहरु मात्र डराउँछन्, मसंग चाहिं मानिसहरु पनि तर्सन्छन् । मानिसहरुको त्रास र सम्मानमा नै त उनीहरुउपर मेरो उत्कृष्टता झल्कन्छ । मानिसहरुबाट सम्मान पाउनु भनेको नै प्रेममिश्रित त्रासको द्योतक हो ।,,

तँलाई त्रासबाट उत्पन्न हुने प्रेम मन पर्दो रहेछ, हैन ? यस्तो प्रेममा घृणाभाव अन्र्तर्भुत हुन्छ । मलाई चाहिं कुनै अनिष्टको सम्भावना नभएको हुनाले सम्मान गरिन्छ । लाम्कीरो देखेर मानिसहरु विरलै तर्सन्छन् ।,,

भूलले मात्र तर्सन्छन् ।,, सर्पले स्पष्ट पार्यो । ,,तँलाई देखेर उनीहरु डराउनुको कारण पनि म नै हुँ । तँसंग डराउनु नै किन र ? ,तँलाई मानिसहरुले मन पराउनुमा पनि सर्पको डंस अर्थात् मप्रति नै उनीहरुको भय लुकेको हुन्छ । तँ को होस् र ? तँ मेरो सार बेगरको मेरो रुप मात्र त होस् नि । तँ विष नभएको सर्प होस्, क्रोध बेगरको जीव होस् । तँसंग विष पनि हुँदो हो त तँ पनि मजस्तै भयावह र महान् हुने थिइस् । म जस्तै बन्न चाहन्छस् भने म तँलाई के कस्तो घाँसबाट मृत्युदायक रस चुस्नुपर्छ भन्ने सिकाइदिन सक्छु । चाहन्छस् ?,,

यसरी सर्पले लाम्कीरोलाई लालच देखायो । सर्पको टाउकोमाथि फणामा सर्पको हाँसोको झन्कारमयी संगीतको कठोर गेडा गुडेको प्रतीत भयो ।

के महान् बन्नको लागि अनिष्टकर हुनै पर्छ भन्ने तेरो ठनाइ छ ? लाम्कीरोले प्रश्न राख्यो ।

मानिसहरुको माझमा त्यही नै महान् देखिन्छ जसले बढी भय संचार गर्दछ । क्रुर मान्छेको नै युगानुयुगसम्म गौरवगाथा गाइन्छ । उनीहरुको विजयद्वार कहिल्यै ध्वस्त हुँदैन ।

लाम्कीरोले अस्वीकृति व्यक्त गर्दै जवाफ दियो

ख्यातिमा होइन, बरु सत्यको बोधमा महानता सन्निहित हुन्छ । बुद्धिमत्ताको बलले नै संसारचक्र संचालित हुन्छ ।

सर्पले तर्क गर्यो ः

आखिर क्रुरता नै सर्वेसर्वा बन्दछ क्या रे ।

पृथ्वीमा सबैले संहार मात्र गर्दैनन् ।
,कसरी यो हुन्छ ? सर्पले आश्चर्य प्रकट गर्दै भन्यो । ,,चारैतिर एकपल्ट नजर पिराएर हेर् न । आकाशको मुक्त हावामा विचरण गर्ने चराहरु भुइँका गडेउला र कीराफटेंग्रालाई झम्टन्छन् । चराहरुको राजा भनिने बाजले चराहरुकै संहार गर्दछ र त त्यो उनीहरुको राजा बन्न पुगेको छ । धरतीमा सिंह पशुहरुको राजा मानिन्छ, किनभने सबै जन्तुहरु उसको दाह्रामा पिसिन्छन् । खरायोले झारपात मात्र खान्छ र त ऊ यति निरीह छ कि म पनि उसको शिकार गर्दछु । मलाई हतपत कसैले मार्न सक्तैन । म राजा त होइन, तर म क्रोधको रहस्यमय अधिपति अवश्य हुँ ।,,

मानिसहरुले तँलाई बुद्धिमत्ताको प्रतीक मानेका छन् त ।,, थोप्ले टाउको हल्लाउँदे लाम्कीरोले सम्झना गरायो ।

हो । यसको कारण के हो भने उनीहरु मेरो विषको डाहा गर्दछन्, मेरो धूर्तता र अलभ्यताको द्वेष गर्दछन्, मेरो सतर्कता र मोहशक्तिको ईष्र्या गर्दछन् । उनीहरु आप्mनो मुखबाट अदृश्य शाव्दिक विषवमन गर्न तत्पर रहन्छन् । उनीहरुको मुस्कान पनि मेरै दुईजिब्रे दाँतसमान हुन्छ । मानिसहरु धरतीका राजा बन्नुको कारण के हो भने उनीहरुले विकासको स्तरमा आपूmभन्दा मुनि रहेका सम्पूर्ण जीवजन्तुहरुको मात्र संहार गरेका होइनन् कि आप्mनै मानवजातिको पनि विषालु वाणप्रहारद्वारा संहार गर्दैआएका छन् । उनीहरुलाई क्रोधले हाँकेको हुन्छ । के यसै क्रोधमा मानिसहरुको सुख निहित छैन र ? क्रोधको दृष्टिले मानिस र ममा अन्तर पाइँदैन ।,,

क्रोधको महत्व यति नबढा न ।,, लाम्कीरोले आपत्ति जनायो । ,,मान्छे र सर्प दुवै त्यतिखेर मात्र हमला बोल्दछन् जब कसैले उनीहरुलाई हाँक दिन्छ । अर्को पक्ष्यबाट हमला होला भन्ने डरले वा भोक मेट्ने उद्देश्यले मात्र उनीहरु आक्रमण गर्दछन् । गर्वले फुलेर तैंले क्रोधको महिमा गाइरहेको छस् । बुद्धिमान्हरु मनको आक्रोशलाई कठोरतापूर्वक दबाउँछन् र निरपेक्ष बन्दछन् । नियन्त्रण गर्न नसकिने स्वभाव भएको आक्रोशको ठाउँ विवेकले लिन्छ । अनन्तताको चक्रलाई क्रोधले गतिशील तुल्याउने होइन । सूर्यले तापशक्तिद्वारा पृथ्वीलाई न्यानो प्रदान गर्दछ, क्रोधको रापले विरलै मात्र जलाउँछ । सूर्यको किरणबाट नै पृथ्वीमा सत्यको जन्म भएको हो ।,,
सर्प खिसिक्क हाँस्यो । उसको फणामा चिसो व्यंग्यात्मक हाँसोको लहर संचार भयो । तर सर्पको हाँसोको स्वर गुन्जेको थिएन । उसले भन्यो ः

सूर्यको मुनि जीवन्त हुन पुगेको सृष्टिको मुकुटमा कलहको स्याउ र अनिष्टको पूmल पनि बेरिएको छ । म त्यस्तै एउटा पूmल हुँ । मलाई कसैले छुनेबित्तिकै म आक्रमण गरिहाल्छु । मलाई कसैले छोएको जस्तो लाग्नेबित्तिकै पनि म हमला गरिहाद्यछु । मलाई कसैले छाएको जस्तो ठानेर पनि म धावा बोल्छु । अनि भोक लागेको वेला पनि म आक्रामक बन्दछु । कहिलेकाहिं … कसले मलाई उत्प्ररित गर्दछ कुन्नि, मलाई थाहा हुँदैन । के मानिसहरु मजस्तै छैनन् र ?,, जीवनकालमा प्रशस्त रगत बगाउनेहरुको त्यक्त शवपेटिकामा बस्न म रुचाउँछु । उनीहरुको शवपेटिका निकै सिंगारिएको हुन्छ । शवपेटिकाको बिर्कोमुनि घुस्रन्छु र त्यहाँ रहेको हाडखोडमा बेह्रिएर तिनलाई मुसार्छु । बुद्धिमान् र क्रुर दुवै थरीलाई म मन पराउँछु र प्रेमपूर्वक डंक मार्दछु … ,,
सर्पको बखान सुनिरहेको लाम्कीरोले भन्यो ः

म लाम्कीरो वंशको हुँ र मेरो वंशउपर रिनपराधहरुको हत्या गर्ने सराप परेको छैन । जो भ्यागुतो खाएर बाँच्न सक्छ उसले मानिसहरुलाई मार्नुपर्ने जरुरतै छैन ।

तेरो सामु भ्यागुताहरुले के बिराम गरे नि ?,, सर्पले सुसाउँदै सोध्यो ।

मानिसहरुको निम्ति भेडाबाख्रा र सुंगुरहरुजस्तै मेरो आहाराको रुपमा उनीहरुको सृष्टि भएको हो ।,, सर्पको तर्कको खण्डन गर्दै लाम्कीरोले जवाफ दियो ।

आहाराको निम्ति मात्र मानिसहरु हत्या गर्दैनन्, बुझिस् ? आहारा बनाउनको लागि मात्र अरुको ज्यान लिइन्छ भन्ने कुरा होइन । मुटुमा रगत उम्लँदा रगतको तिर्खा मेट्न हत्याकाण्ड मच्चाउँछन् । संग्राममा भाला र खड्गको प्रहार हुँदा योद्धाहरुको टाउकामाथि बैमनस्यको कठोर ज्वाला बिजुली झै
चम्केको देखिन्छ । क्रोधमा ने अनिष्टको सुख सन्निहित हुन्छ ।तैले यो कुरा बुभ्mनै सक्तिनस् । यस्को बोध तिनैलाई मात्र थियो जो खड्ग र तरवारले घेरिएर शवपेटिकामा निश्चल भई पल्टिरहेका छन् । अनिष्टको सुख कस्तो हुन्छ, म बुभ्mछु । क्रोधमा नै भविष्य छ ।

यस्ता मानिसहरु पनि त छन् जसले कहिल्यै कुनै हत्या गरेका छैनन् । उनीहरु मासु समेत खाँदैनन् । ह्र्रिसकताको उपचार हुन सक्छ … अनि केही सम्झेजस्तै गरी लाम्कीरोले थप्यो झिस्, सर्प ? मानिसहरुले तेरो प्राणघातक विषबाट रोग निको पार्ने मलम समेत बनाउन जानेका छन् ।
थाहा छ ।सर्पले क्रुद्ध हुँदै भन्यो ,मेरो विष झार्न भनेर मलाई पक्रने छन् । जो पक्रन आउला त्यसैलाई टोक्नेछु । उसले भाँडोमा होइन कि आफ्नो रगतमा मेरो विष पाउनेछ ।
देख्यौ, मानिसहरुको हातमा परेपछि तेरो विष पनि अमृत बन्दो रहेछ । लाम्कीरोले जोड दियो ।

जुन कुरा पनि नष्ट भएपछि आप्mनो प्रतिपक्षमा परिणत हुन्छ । पहेंलो मिश्रित रातो आँखा झिम्क्याउँदे सर्पले जवाफ दियो । उपकारले जहाँ गुँड लगाउँछ, त्यहीं नै अपकारले आफ्नो टाटेपांग्रे फुल पार्दछ … कुनै दिन यस्तो आउनेछ, जतिखेर मानिसहरुको माझमा आक्रामक अनिष्टको जगजगी हुनेछ । अति सूक्ष्म र सचेत क्रोधको त्यहाँ शासन चल्नेछ । कसैप्रति दया राखिने छैन, न त कसैलाई क्षमा नै गरिनेछ । सूर्यास्तको जस्तो रक्तिम क्रुरताको राज्य कायम हुनेछ ।,,

हेर्, सर्प । तँलाई थाहै रहेनछ , तेरो विषबाट जसरी औषधि बनाइन्छ, त्यसै गरी विषालु क्रोधको समय बितेर जानेछ र र त्यो क्रमशः विषनाशक साधनमा परिणत हुनेछ । लाम्कीरोले जवाफ दियो । ,,मेघको गर्जन साम्य हुनेछ । तरवारहरुमा खिया लाग्नेछ । सूर्यलाई स्नेहले परिवेष्ठित गर्नेछ । त्यसले जताततै समान प्रकाश छर्नेछ र कैयौं वर्ष बितेपछि कुनै समयमा मृत जरामुनि झरेका असल बीउहरु सूर्यको छत्रछायामा उम्रेर ढकमक्क फुल्नेछन् । फेरि पृथ्वीको नशा नशामा उपकाररुपी बिजुलीको जीवन्त शक्ति संचार हुनेछ । क्रोधद्वारा मलजल गरिएको माटोमा प्रेम र सहानुभूतिको बास्नादार गुणकारी जडीबूटीहरु उम्रेर फुल्नेछन् । आपूmभित्र शत्रुताको शमन गरेर तँलाई पनि आफ्नैभित्रै दबाइनेछ । मानिसको देह र आत्मा सर्पको पहूँचबाट टाढा भएपछि तैंले पशुहरुलाई मात्र डंक मार्नेछस् । हाम्रो प्राचीन वंश त्यस सुदूरवर्त समयसम्म कायमै रह्यो भने म चाहिं पूर्ववत् निर्बुद्धि भ्यागुताहरुलाई खाएर बाँच्नेछु । हुन सक्छ, हामी उत्कृष्ट बन्नेछौं… ,,

लाम्कीरोको भाषण समाप्त भएपछि सर्पको दाँतदेखि पुच्छरसम्म प्रचण्ड क्रोधको सुइरो गोपियो । धमिला आँखाहरुमा काला टाटाहरु प्रज्वल्लित भए । उसले सोच्यो ,यस नकच्चरो अपमानकर्तालाई डँसेर मारिदिनु पर्ला ।,, तर कुन्नि, कुन कुराले हो, उसलाई हमला गर्न रोकेको थियो । ऊ विचारमग्न भयो । लाम्कीरोले उच्चारण गरिरहेको भावी क्रोधको भण्डाफोडका शव्दहरुमासत्यको लठ्ठ पार्ने मोहक स्वर सुनिन्थ्यो ।

यस धरतीमा जे पनि हुनु सम्भव छ । सर्पले बिस्तारै फुसफुस गर्यो, तर तत्कालै यस विवादमा आप्mनो तर्कप्रति अर्थात् सर्पको बुद्धिमत्ताप्रति नै निष्ठावान् रहने निधो गरेर उसले भन्यो ः

जतिखेर सिंहको सृष्टि गरिएको थियो, उसको भयंकर र ह्रिंसक हाब्रोमा मृगको मृत्यु पनि देखिएको थियो । एउटा जीवले अर्को जीवलाई निलेर नै सृष्टि चलिरहेको छ । मेरो लागि विखालु झारपातहरु नै उम्रून् । क्रोधको शासन अनन्त कालसम्म रहँदैन रे ? तर के त्यो शासन अटल रहला त, जहाँ उपकारको पल्ला क्रोधको पल्लाभन्दा गह्रौं हुनेछ ? पछि के हुने हो, कसलाई थाहा … जीवनको चक्र चलि रहोस् न । तर अहिले … ,,

ढुंगाको सतहमा हावाको झोक्का जोडले चल्यो र सर्पको टाउको जमीनतिर ढल्कियो । झरीको थोपा पर्न थालेको देखेर चिन्तित हुन पुगेको लाम्कीरो बिदाबारी नै नभई नजिकैबाट घिस्रेर गयो । बालुवामा परेको लाम्कीरोको घिस्राइको लामो डोबतिर हेर्दै सर्प विचारमग्न भयो । उसले टाउको ठाडो गर्यो र उठ्ने जमर्को गर्यो । जमीनबाट उठेको उसको बेरिएको शरीर हल्लिरहेको थियो । दुईजिब्रे डंक फट्फटाउँदै ऊ सुल्ल सर्कंदै गयो र भ्रम मात्र हो कि भनेझैं
गरी पहराको साँगुरो छिद्रबाट जमीनमुनि अलप भयो ।