भइदिएको भए रुख झङिदैँ गएँ भन्न सकिँदो हो । पानी भएको भए बग्दै रहेँ भन्न सकिँदो हो । काँडा बनेको भए चोसिंदै रहेँ भन्नुपर्दो हो । शीत बनेको हुँदो हुँ त टप्किरहेँ भन्नुपर्ने थियो । न म रूख, न काँडा, न त शीत नै रहेँ । कुनै नि कोटिमा नपरेको म आफूबाहेक अरू बन्दै बनिनँ । चाहना पनि थिएन, अब पनि रहेन । म मेरै म बनेँ । मभित्र म नै म मात्र भएछु । म भन्नु मेरै स्वत्व । मेरो स्वत्व भन्नु मेरै सत्य । रङ्गैरङ्गका सीमाहीन सगर विचरण गर्दै रङ्गरहस्यहरूसम्म पुग्दा नि रङ्गरहस्यहरूले मलाई रङ्गविनोदसम्मै लाग्न सुम्सुम्यायो । म आनन्दविभोर भएँ । मेरै आनन्दविभोरले रङ्गविनोदहरूलाई समेट्न पुग्यो । मेरै आनन्दविभोरी रङ्गविनोदहरूमा अभिव्यक्ति चहार्दै गुँड लाउन थालेछ । मेरो मनकी चरी रङ्गविनोदहरूमा गुँड लाउन मसिना त्यान्द्रोहरू बटुल्ने जमर्को कस्छे । जमर्को जमर्कै रहेर नि यत्रो सञ्चार–सञ्जालहरूबीच कहाँ कता अल्झ्नि पुग्छ; बल्झ्नि थाल्छ । लाग्न थाल्छ सञ्चार–सञ्जालभित्र अल्झ्निु–बल्झ्निु स्वाभाविकभन्दा बढी केही होइन । अस्वीकृत विचार नभएर नि यी सब स्वीकृत पनि त छैनन् । मुण्डमुण्ड विचार कुण्डकुण्ड पानी । हाम्रै वाङ्मयी समाजको सरल सूक्ति त छँदैछ । तैपनि रङ्गविनोदहरू आनन्दकै निमित्त गरिने भावसंरचना किन हो नभनूँ ? रङ्गविनोदहरू आनन्दसार अनुभूतिगम्य अठोट भन्न रुचाउँछ यो मनभित्रको चेत ।
रङ्गविनोदका लहडीहरू आनन्दसार जीवनका यात्रा भन्दा हुन् । यसरी–उसरी नै मलाई नि रङ्गविनोदका लहडी लहरका तरङ्गमा तरङ्गिने चेत जाग्न थाल्छ । जुरमुरिन्छु म । जुरमुर्याइ नै एक प्रकारको रङ्गविनोद बन्छ । रङ्गका भाकाहरूदेखि रङ्गविनोदसम्मका बाह्रौं पाइलासम्म पुग्दा रङ्गरागहरू शास्त्रीय सङ्गीत बनिसक्छन् । म रङ्गविनोद हुँ या रङ्ग–राग हुँ आफै अन्योलमा लरखरिन थाल्छु । लरखरिँदै भन्न मन लाग्छ तैपनि मलाई रङ्गविनोदभित्रकै नभएनि रङ्गविनोदसितको रङ्गराग भने पक्कै किन नहूँ ? रङ्गविनोदको लहडी रागी बन्दै म कतै मेघमल्हार अलाप्न थाल्छु । कतै उस्तै श्रीराग रट्न पुग्छु । कतै दीपकरागका रागिनी बन्न रुचाइदिन्छु त कतै हिण्डोलरागमा हिँडडुल गरिरहेको हुन्छ । कतै यस्तै भैरवरागको वस्ताद बनिरहेको हुन्छु भने कुनैताका भैरवरागमा शिवताण्डव मच्चाइदिन्छु । विविधतापूर्ण जीवनलीला वैविध्यमा रङ्गविनोदका छनक छचल्काइरहन्छु । जेहोस्, तैपनि रङ्गविनोदहरूका आनन्ददायी क्रियाकलापबाट टाढिन सकिरहेको हुन्न । रङ्गविनोदलाई मैले अनि रङ्गविनोदले मलाई छोइछिटाइरहनुपर्छ । तिनकै समदूरीजन्य सामीप्यबाट मलाई आनन्दले सुम्सुम्याइदिन्छ । रङ्गविनोदी आनन्दका धारमा नुहिरहेझ्ैं लाग्छ मलाई ।
रङ्गविनोदहरूलाई साधना गदै रङ्गकर्मी कलाकारहरू रङ्गीन रङ्गका कलासाधक बने । रङ्गकला एक साधना बन्यो । रङ्ग एक साधन । रङ्गकर्मी कलाकारका सीप रङ्गमा ज्यान जगाउने मूल साधना बन्यो । रङ्गविनोदहरूका विनोदहरू केलाउँदै रङ्गका आयामहरू उघार्ने कलाविधान बोध गर्दैछु । विधान रङ्गसाधनाको, विधान रङ्गसंसाधनहरूको, विधान रङ्गानुभूतिहरूको, विधान रङ्गलीलाहरूको, विधान रङ्गविन्यासहरूको, विधान रङ्गरसहरूको, विधान रङ्गरासहरूको, विधान रङ्गविभीषिकाहरूको, विधान रङ्गसागरहरूको, विधान रङ्गक्षितिजहरूको, विधान रङ्गआकाशको । रङ्ग यति विशाल बन्छ जसको सीमै रहन्न । रङ्ग यति निहाल हुन्छ कि कुबेर पनि नतमस्तक बन्छ । तथापि नभनी हुन्न रङ्ग विशालको विन्दु पनि बन्छ । जे होस् भन्नैपर्छ सीमाहीन बनेर पनि रङ्ग आफ्नै परिसरको थोप्लो नि रहन्छ । रङ्ग थोप्लिँदाको विनोद नि विनोदै होइन्छ । अनन्त बन्दा नि रङ्गविनोद आल्हादकै रहन्छ । न थोप्लोमा रङ्ग सिकुदिन्छ न त दिगन्तिदा नै रङ्ग अनामन्दी बन्न पुग्छ । रङ्ग सदा रङ्गै रहन्छ । रङ्ग जो सदा रङ्गैरङ्ग रहन्छ, आनन्दसार बन्छ । रङ्ग त मेरो लागि सदाबहार जीवन बिम्ब बोक्छ, जीवनसार बन्छ । मलाई रङ्गरस चुस्दै रङ्गराग गाउन त्यसैले रङ्गविनोद बादन बनिरहेछ यतिखेर । रङ्गविनोदको उस्ताद बनिरहेछु म अहिले । रङ्गरागमै म रङ्गविनोदको लयगान गाइरहेछु । गाइरहेछु; गाउँदा रङ्गविनोदले अभिषेक भर्छ मलाई । गाउन थाल्दा म मेरो रङ्गविनोद सस्वर लयगानले मेरा स्रोतामा रङ्गलयहरूले रङ्ग विनोदले मीठो झ्ङ्कृत आनन्दको अनुभूति सगुनले टीको लगाइरहेको हुन्छ ।
म रङ्गविनोदभरि उत्फुल्लिरहेछु । रङ्गविनोदहरू मैसित प्रफुल्ल बनिरहेका हुन्छन् । म रङ्गविनोदहरूमा ज्ञानमय ज्यान भरिदिन्छु । रङ्गविनोदहरू मेरै माध्यमद्वारा अनन्ततातिर तरङ्गिदिन्छन् । रङ्गविनोदहरूलाई आत्मसात गर्दै म सञ्चार गरिदिन्छु रङ्गविनोदी भावधाराहरू । मेरै रङ्गविनोदी भावधारामा आचमन गरेर मेरो पाठक बन्धुबान्धव रङ्गविनोदसार बनिदिन्छन् । सिर्जना–साधनाहरू सबै–सबै मेरा पाठकीय संसारका सारगर्भ र जीवनसार भइदिन्छन् । म रङ्गहरूमा विनोद भेट्टाउँछु, विनोदहरूमा रङ्गभाव । रङ्गविनोद मेरो जीवन । रङ्गविनोद जीवन उल्लास । उल्लासमय जीवन रङ्गविनोद । जीवनले रङ्गविनोदका क्षण भोग्न पाऊन् सबै–सबैले नै । सबै–सबैले नै रङ्गविनोदका रसरङ्गका सर्जक बन्ने उत्कण्ठा ओकल्न सकून् । नयाँ वर्षका तराना होऊन् सबै–सबैका । सबैसबैले रङ्गविनोदी आचरण पालना गर्न सकून् । रङ्गविनोदी आचरण आनन्ददायक हुन्छ । आनन्ददायी आचरण पारदर्शी हुन्छ व्यवहारमा । व्यवहार पारदर्शी, आचरण निस्कपट र निष्कलङ्क रहन्छ । त्यहाँ रामनाम जप नि हुन्न । त्यहाँ मुक्तिका लागि भोगबलि नि चढाइन्न । न भोग न भकारी रङ्ग विनोदहरूको मन्त्र रहन्छ । ताक परे तिवारी नत्र गोतामे रङ्गविनोदहरूका ओठे भक्तिभाव रहन्न । न ओठे भक्ति चाहिएको हुन्छ रङ्गविनोदहरूका लागि, न कुटिलताका विभूतिस्नान नै गर्नुपर्या हुन्छ रङ्ग विनोदहरूका लागि । रङ्ग आफैमा विनोद भावको संश्लेषण बन्छ । विभाजन रङ्गको न नाम हो न काम । विभाजित भएर रङ्गविन्यास हुनै सकोइन । विभाजित रङ्ग रङ्गविनोदहरू बहार गर्नै सक्दैनन् । विडम्बना तर हाम्रामा रङ्गविनोदहरू मेलभन्दा घम्साघम्सी भेलका सुनामी ल्याइरहेछन् ।
प्रसङ्गको पोको यसलाई यतै–कतै नबिसाई सुख हुन्न । अनुमति पाऊँ ! दिनु हुने नै त होला । लौ, पाइनै हालेँ । हात्तीले कुम्ल्याउन सकुन्जेलको धन्यवाद यहाँहरू सबैलाई, यहाँहरू ज–जसले रङ्गविनोदहरू पढ्दै हुनुहुन्छ । रङ्गविनोदहरू पाठकप्रति अनुगृहीत छन् । रङ्गविनोदहरू विवेचनाका चाहक छन् । विवेचक पाठक अनि पाठक विवेचक चाहना राख्छ रङ्गविनोदहरू । रङ्गविनोदी चाहनाभरिको चाहना रहेको छ । चाहना विनोदहरूको । विनोद आनन्द हो । आनन्द नि त विनोदै हो । रङ्गविनोदहरू जिउने क्षणहरूलाई आनन्दसार बनाउने क्रममा नि क्रम ठानिनुपर्छ । ठानियोस् पनि यस्तै । रङ्गविनोदहरूका आकाङ्क्षाहरू यस्तै रहे, बनेका छन् । म रङ्गविनोदबीच छु । रङ्गविनोदहरूका वाचा विश्लेषण मसित छ । मलाई वाचा गर्न जति मन छ उति नै वाचाको विश्लेषण गर्न मन लाग्छ । वाचा गर्न नि मनै चाहिन्छ । वाचा विश्लेषण गर्न नि मनै नभई हुन्न । वाचा मनैदेखि गरिन्छ । विश्लेषण मनैभरि गरिन्छ । मन वाचा भइदिन्छ । वाचा मन बनिदिन्छ । सामान्यत: सामान्य जनमनलाई कुन–कुन हो उभ्याउनै हम्मे पर्छ । मनविनाको विश्लेषण र विश्लेषणविनाको मन के विश्लेषण र के मन ? प्रश्न गर्नैपर्ने भइदिन्छ । रङ्गविनोदहरूसित मनमा भाव छाप्दाछाप्दै आएका विचार पस्काउँदै सहृदय पाठकवृन्दप्रति सम्मान अघ्र्य चढाइरहेको हुन्छु यसरी ।
रङ्गविनोदहरू आनन्ददायक छन् भने यदि आनन्ददायकै त रहलान् रङ्गविनोदहरूका विश्लेषणहरू पनि । म विश्लेषणभरिको जिन्दगी जिउने रहर बोक्छु । म जिउताभरि नै जिउँदो विश्लेषणको चाहना राख्छु । रङ्गविनोदहरू यहीँनिर मसित विमर्श गर्न आउँछन् । विश्लेषण जिन्दगी हो कि जिन्दगी विश्लेषण ? हेर्दा उस्तै–उस्तै लाग्ने यी दुई प्रश्न उस्तैमा फरक र फरकमा नि उस्तै लाग्नु अस्वाभाविक भने हुन्न । सबै अस्वाभाविकहरू स्वाभाविक देखिनु र सबै स्वाभाविकहरू अस्वाभाविक देखिनु सान्दर्भिक बनिदिन्छन् । सन्दर्भैसन्दर्भ त हुन् सबै स्वाभाविक अनि सबै अस्वाभाविकहरू । सन्दर्भ समयसापेक्ष हुन्छन् । सन्दर्भ वस्तु सापेक्ष रहन्छन् । सन्दर्भ पात्र सापेक्ष बन्छन् । सन्दर्भ परिवेश सापेक्ष पनि । सापेक्षतावादलाई सार्थक रूपमा परिभाषित नगरीकनै पनि म निरपेक्षवादी बन्न पुगिराखेको हुन्छु । निरपेक्षवादलाई विश्लेषण गर्न नभ्याउँदै म सापेक्षवादी बनिदिएको हुन्छु । के सापेक्ष के निरपेक्ष यो छ्यासमिसे जिन्दगी अलि आमा ढाँट् अलि बाबु ढाँट् । हिम्मत हारेको आँट के आँट ? हामीमध्ये प्राय: अलि आमा ढाँट अलि बाबु ढाँट् । मात्र हाम्रै के कुरो ? वर्तमानै अलि आमा ढाँट् अलि बाबु ढाँट् । यसैमा सबैसबैका ढाँट ! उफ् कत्रो विडम्बना ! विडम्बना नै विडम्बना ! यता नि विडम्बना । उता नि विडम्बना । विडम्बनामाथि अझ्ै उपल्लो विडम्बना ! विडम्बनाहरूको कुन्यूमाझ् रङ्गविनोद नि विडम्बना नबनिदेओस् ।
रङ्गविनोदहरूका सर्जक कलाकार रङ्गकर्मी चित्रकारहरू सापेक्ष बनेर आफै रङ्गहरूलाई स्वधर्मनिरपेक्ष बनाउँछु भन्छन् । जतिसुकै सापेक्ष र निरपेक्ष बन्छु, बनाउँछु भन्दाभन्दै सापेक्ष सापेक्ष रहन्नन् । कति नै निरपेक्ष राख्छु भन्दाभन्दै नि सबै निरपेक्ष निरपेक्ष रहन्नन् । नरनारीप्रधान समाज–संसारमा सधैं–सधैं नै नरनारीहरूकै ह्याकुलामिचाइ प्रधान बनेर ह्याकुलामिचाइ मुक्ति रङ्गविनोद संस्कार बन्न सकिरहेको छैन । ओक्षप, आरोप–प्रत्यारोपभरिका मानिसका समाज–संसार आक्षेप, आरोपप्रत्यारोपमै रङ्गविनोदहरूका स्वाद चाख्छन्, चाखि नै रहन्छन् निरन्तर । रङ्गविनोदहरूका आली–आलीमा विचरण गर्दा देखे–भेटेका यी मनका गन्थनहरू कतै यथार्थकै मन्थन हुन पुग्छन् । रङ्गविनोदहरू भनिरहन्छन् – गन्थन होइन निबन्ध मन्थन बन्नुपर्दछ । मन्थनभित्रबाट निबन्धले जीवन–दर्शन उजेल्याउनुपर्छ, पर्छ ।
– सूर्यविनायक भक्तपुर
