पढाइले जीवनलाई जटिलताबाट सरलतातिर मोड्छ – डा.दामोदर पुडासैनी ‘किशोर’

डा. दामोदर पुडासैनी ‘किशोर’ नेपाली साहित्यका स्वनामधन्य हस्ताक्षर हुनुहुन्छ । उहाँ लेखापरीक्षण विषयमा विद्यावारिधि (पीएच.डी.) पुरा गर्ने पहिलो नेपाली पनि हुनुहुन्छ । दश कवितासङ्ग्रह, छ नियात्रा सङ्ग्रह, एक दर्शन कृति सहित सत्र पुस्तकहरू प्रकाशित गरिसक्नु भएका छन् । विदेशका झण्डै पचास मुलुकहरू र नेपालका छयहत्तर जिल्लाको भ्रमण गरिसक्नुभएका पुडासैनी नेपाली साहित्यमा धेरै अध्ययनशील स्रष्टाको रुपमा चिनिनुहुन्छ । उहाँको भर्खरै प्रकाशित नियात्रासंग्रह— ग्रीष्मको नीलो बतास यतिखेर नेपाली पाठकहरूको माझमा अत्यन्त प्रियकर बनेको छ । डा. दामोदर पुडासैनी ‘किशोर’ सँग सिर्जना दुवालले गर्नुभएको पुस्तक वार्ता यहाँ प्रस्तुत गरिएको छ ।

यतिखेर कुन पुस्तक पढ्दै हुनुहुन्छ ?
यतिखेर म एकैसाथ तीन पुस्तक पढिरहेछु । रसियाली लेखक ये सीदोरोवद्वारा संकलित लिटरेचर एण्ड एस्थोटिक्स (साहित्य र सौन्दर्यशास्त्र), कार्लमाक्र्स र फ्रेडरिक एंगेल्सद्वारा लिखित अन लिटरेचर एण्ड आर्ट (साहित्य र कला) र भारतीय लेखक शिवकुमार मिश्रद्वारा लिखित पुस्तक माक्र्सवादी साहित्य चिन्तन पढिरहेछु ।

तपाईंलाई मन परेका नेपाली, अंग्रेजी र हिन्दी भाषाका पुस्तक कुन कुन होला ?
मलाई नेपाली लेखिका पारिजातको शिरीषको फुल निकै मन परेको हो । अर्नेष्ट हेमिङ्ग्वेको पुस्तक दी ओल्ड म्यान एण्ड दी सी पनि निकै मन परेको थियो । चेतन भगतद्वारा लिखित हिन्दी उपन्यास दो स्टेट्सपनि मलाई मन परेको पुस्तक हो ।

तपाईंको लागि लेखपढको उपयुक्त समय कुन हो ?
जिन्दगीको धेरै समय सरकारी जागिरमा बित्यो । सरकारी जागिरमा रहँदा कतिपय बेला कार्यालयको काम समेत घरमा ल्याएर गर्नुपर्ने बाध्यता थियो । त्यसैले बिहान, बेलुका र बिदाका दिनहरूमा समेत लेखपढ गर्ने समय मिलाउँन हम्मेहम्मे पथ्र्यो । त्यसबेला अफिस आउजाउ गर्दा, बिदामा फुर्सद मिल्दा, बिहान बेलुका समय बच्दा जे जस्तो अवस्थामापनि लेखपढ गर्ने बानी बस्यो । अहिलेपनि कुनै खास समय भन्दापनि फुर्सद मिल्ने बित्तिकै जुनसुकै बेलामापनि लेखपढ गरिहाल्छु । तर, लेखपढ गर्ने समयमा कतैबाट बाधा अडचन नआओस् र लेखपढ गर्ने स्थान शान्त होस् भन्ने लाग्छ ।

साहित्यका विविध विधाहरू मध्ये यहाँको विचारमा कुन बिधा बढी शक्तिशाली होला ?
मेरो विचारमा कुनैपनि विधा आफैँमा शक्तिशाली वा शक्तिहीन भन्ने हुँदैन । लेखकको शक्तिशाली लेखन क्षमताले जुनसुकै विधामा लेखिएका कृतिहरू पनि समाज र पाठकको लागि शक्तिशाली बनेर उभिन सक्छन् ।

सानो उमेरमा कस्ता पुस्तकहरू पढ्न पाउँनुभयो ?
मेरो बुबा हरिप्रसाद पुडासैनी धार्मिक पुस्तकहरू पढिरहनु हुन्थ्यो र त्यस्ता पुस्तकमा लुकेका अर्थहरू परिवार, छिमेक, आफन्त, सन्त महन्तहरूलाई सुनाउँनु हुन्थ्यो । बुबासँग आवत जावत गर्नेहरू पनि धार्मिक व्यक्तिहरू नै हुन्थे र उनीहरू पनि प्राय: धार्मिक पुस्तक बोकेरै हाम्रो घरमा प्रवेश गर्थे । उहाँहरूको देखासिकी गरेर बुबा र उहाँहरूले जुटाउनु भएका धार्मिक पुस्तकहरू— रामायण, महाभारत, श्रीकृष्ण चरित्र, वैदाङ्ग, भागवत गीता जस्ता धार्मिक पुस्तकहरू पढ्ने मौका मिल्यो । समय बित्दै गएपछि नेपाली र हिन्दी भाषामा लेखिएका उपन्यास, कथा, निबन्ध र काव्य विधाका पुस्तकहरू पढ्ने लत बस्यो ।

कस्ता पुस्तकहरू पढ्न बढी मन पर्थ्र्यो त्यसबेला ।
यो संसार र मान्छेको उत्पत्ति र विकास भएको बारेमा लेखिएका पुस्तक पढ्न बढी रुची लाग्यो । त्यसै भएर त्यही बेला मैले भूगोल, इतिहास र दर्शन विषयका पुस्तक धेरै पढियो ।

तपाईंले आजसम्म कुन उमेर समूहमा बढी पढनुभयो ?
मैले जीवनका हरेक क्षणमा केही न केही नयाँ ज्ञान हाँसिल गरिरहनु पर्छ भन्ने मान्यता राखें । त्यसैले हरेक उमेर समूहमा सक्दो पढें, पढिरहेँ । तर, तीस देखि पचास वर्षको उमेर अवधिमा घरायसी काम र सरकारी काम दुवैले बेस्सरी थिच्यो । छोराछोरी हुर्काउने, शिक्षा दीक्षा अघि बढाउने र सामाजिक काममा बढी खटिनु परेको कारण पनि पढाईमा अलि बढी व्यवधान आइपर्‍यो ।

धेरैपटक दोहोर्‍याएर पढेका पुस्तकहरू कुन कुन हुन् ?
पाठ्यपुस्तक बाहेक अरु पुस्तकहरू प्राय: धेरैपटक दोहोर्‍याएर पढिन मैले । धर्म, दर्शन, विज्ञान, अर्थशास्त्र र लेखापरीक्षण विषयका कुनै कुनै पुस्तकहरू भने कहिलेकहीं कुनै कुनै परिच्छिेद दोहोर्‍याएर पढेको पनि छु ।

दोहोर्‍याएर पढ्नुको खास कारण के थियो ?
केही जटिल विषयहरू, जसको बारेमा राम्रोसँग जानकारी होस् भन्ने अभिप्रायले दोहोर्‍याएर पनि पढिन्छ ।

ती पुस्तकहरूमा असाध्यै मन परेका पक्ष के हुन् ?
सृष्टिको उत्पत्ति, विकास, त्यसको असर, कारणहरूलाई तथ्यपरक र विज्ञानसम्मत ढंगले गरिएको विश्लेषण ।

पुस्तक पढिरहँदा त्यसका पात्र, लेखक र परिवेशले कतिको पछ्याउँछ ?
त्यो लेखकको लेखन क्षमता र पुस्तकको ओजमा भर पर्दछ । चमत्कारिक ढंगले लेखिएका कतिपय पुस्तकका पात्र र परिवेश लामो समयसम्म मनमै बास बसिरहन्छन् ।

तपाईंको विचारमा पढ्नु के को लागि हो ?
मुख्यत: पढनु ज्ञान आर्जन गर्नको लागि हो । जीवन र जगतका रहस्यहरू बुझ््न पनि पढन जरुरी छ । पढाइले जीवनलाई जटिलताबाट सरलतातिर मोड्छ र संसारका अनौठा घटना परिघटनाहरू आत्मसात गर्न मद्दत गर्दछ । पढनुको अर्को कारण मनोरञ्जन हाँसिल गर्नु पनि हो ।

कस्ता पुस्तकले जीवनमा बढी सघाए ?
विज्ञान, प्रविधि, दर्शन, भूगोल, अर्थशासत्र र साहित्यका पुस्तकहरू पढेपछि जीवन सहज पार्न मद्दत मिल्यो ।

पाठकलाई दशवटा पुस्तक पढ्न सिफारिस गर्नुपर्दा ?
यी यी दशवटा पुस्तक पढन जरुरी छ भन्दा अरु पुस्तकहरू र लेखकहरूलाई अन्याय हुनसक्तछ । जीवन र जगतलाई बुझ्ने प्रमाणिक र वैज्ञानिक आधार भएका पुस्तकहरू पढ्नु राम्रो हुन्छ । यो संसारको निर्माण र विकास भएका सही दर्शन दिने कृतिहरू, मानवजीवनको महत्व र सम्वृद्धि बढाउँने कृतिहरू, शोषण र विभेदभन्दा समानता र श्रममूलक कार्य गर्ने र नवीन खोजी गर्न उत्प्रेरित गर्ने पुस्तकहरू पढ्नु राम्रो हुन्छ ।

तपाईंसँग कतिजति पुस्तकहरू कलेक्सन होला ?
दराजमा पुस्तक सजाएर विद्वानको प्रमाणपत्र टाँस्नेहरू मलाई मन पर्दैन । पुस्तकहरू पढनका लागि लेखिएका हुन् सजाउँनका लागि होइनन् । एक समयमा मसँग झण्डै दशहजार जति पुस्तक संकलनमा थिए । पछि मैले ती पुस्तकहरू देशका विभिन्न पुस्तकालय र व्यक्तिहरूलाई समेत बाँडि दिएँ । अहिले मेरो अध्ययन कोठामा त्यस्तै दुईहजारको हाराहारीमा पुस्तकहरू छन् । आवश्यक परेका पुस्तक तत्कालै खरिद गर्ने अथवा कुनै पुस्तकालयमा गएर पढने पनि गर्छु म ।

पढन चाहेरपनि नपाएको कुनै पुस्तक ?
त्यस्तो छैन । संसारमा कुनैपनि पुस्तक , ज्ञान र मनोरञ्जनको ढोकानै थुनिन्छ भन्ने मलाई लाग्दैन । तर, बढीभन्दा बढी पुस्तकहरू पढिरहनुपर्छ भन्ने मलाई लाग्दछ ।

मन परेका ५ स्वदेशी र ५ विदेशी लेखकको नाम लिनुपर्दा ?
मन परेका लेखकहरू धेरै छन् । नाम किटेरै बताउँनु भनेको अरुप्रति अन्याय पनि हुनसक्तछ । फेरि मैले बताएका नामनै सर्वश्रेष्ठ भन्न पनि मिल्दैन । नेपाली लेखकहरू लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा, डायमण्ड शमशेर राणा, बालकृष्ण सम, तारानाथ शर्मा र ध्रुवचन्दै्र गौतमका केही कृतिहरू उम्दा लागेका हुन् । उता विदेशी साहित्यको कुरा गर्दा माया एङ्गेजु, टि.एस. इलियट, आन्तोन चेखब, ओरहान पामुक, म्याक्सिम गोर्कीका पुस्तकहरू राम्रा लागे ।

अध्ययन र लेखाई बाहेकका रुचीहरू के के छन् ?
मलाई काममा दिलोज्यान दिएर लाग्न र फुर्सदको समयमा नाचगान, हसिमजाक र नयाँ नयाँ ठाउँमा घुम्न र नयाँ नयाँ मान्छेहरूसँग कुराकानी गर्न रमाइलो लाग्छ । कडा परिश्रम र विन्दास जिन्दगी अघि बढाउँनु पर्छ भन्ने लाग्दछ मलाई ।

नयाँ पुस्तालाई नपढी नहुने पुस्तकको रुपमा कुन कुन पुस्तक सिफारिस गर्नुहुन्छ ?
यी यी र यस्तै यस्तै पुस्तक पढनैपर्छ भनेर कसैलाई बाँध्नु हुँदैन । संसार र जीवन यथार्थपरक ढंगले बुझ्ने बुझाउने उपलब्ध भएसम्मका पुस्तक पढनुपर्छ । जीवनलाई आशामा अघि बढाउँने, जीवन र संसारका सम्भावनाहरू खोतलेका र संसार र जीवनको विगत, वर्तमानको यथार्थता र भविष्यको संभावना खोज्ने पुस्तकहरू आजका युवाहरूले पढन जरुरी छ जस्तो मलाई लाग्दछ ।

तपाईंको पछिल्ला साहित्यिक योजनाहरू के के छन् ।
सकेसम्म धेरै पढने, सकेसम्म धेरै कृतिहरू स्तरीय ढंगले लेखेर जनसमक्ष ल्याउने र साहित्यिक चर्चा परिचर्चाको माध्यमबाट सकेसम्म धेरैलाई संसार र जीवनको वास्तविकता बुझाउँने ।

स्रष्टा र सिर्जनाको सम्बन्धलाई तपाईं कसरी हेर्नुहुन्छ ?
जस्तो स्रष्टा उस्तै सिर्जना । कुनैपनि स्रष्टाको परिवेश, उसको चेतनाको स्तर, उसले नियालेको र अवलम्वन गरेको विचार र दर्शनको आधारमा उसले सिर्जना गर्ने हो । मनमा कलुषित बिचार भएको, कुरीतिमा जकडिएको, ढोंगी र पाखण्डी स्रष्टाले कहिल्यैपनि समाज अनुकुलको र समाजलाई उज्यालोतिर लैजाने सिर्जना गर्न सक्तैन ।

तपाईंको जीवनमा सानैदेखि कोही रोल मोडल छ, जसले जीवन यात्रामा निरन्तर सकारात्मक प्रेरणा दिएको होस् ।
मेरो जीवनमा निरन्तर सकारात्मक प्रेरणा दिने विशेष रोलमोडल मैले भेटेको छैन ।