केही समय अगाडि नियात्रा लेखनका पारखी विष्णुप्रसाद शर्मा पराजुलीले लेख्नु भएको डोल्पो र तिब्बत यात्रा पढेको थिएँ । भर्खरै उहाँकै तेश्रो नियात्रा वर्णन श्वेत पर्वत पढने अवसर पाएँ । श्वेत पर्वत नियात्रामा चार खन्ड रहेका छन: धवलागिरी परिक्रमा पदयात्रा देवचुली वरपरको परिक्रमा पदयात्रा मुस्ताङ परिक्रमा पदयात्रा र मनाङ परिक्रमा पदयात्रा । यी चार खण्ड भित्र सम्बन्धित स्थानको भौगोलिक अवस्था, त्यहाँ रहेका स्रोत, त्यहाँको सुन्दरता,त्यहाँको धार्मिक तथा पर्यटकीय महत्वर त्यहाँको जनजीवन बारेमा अनेकन सूचना पाइन्छन् । भौगोलिक अवस्थाको वर्णनमा सम्बन्धित क्षेत्रमा रहेका विभिन्न हिमाल र तिनको उचाइसमेत बताइएको छ । यी कुराबाट समग्र नेपालका स्रोत र सुन्दरताको झलक पाउन सकिन्छ । श्वेत पर्वत पढ्दा हिमाली क्षेत्रको पदयात्रा के कसरी गर्नुपर्ने रहेछ र त्यहाँको दृश्यावलोकनको आनन्द कस्तो हुनेरहेछ भन्ने कुराको पनि जानकारी हुन्छ ।
श्वेत पर्वतको पहिलो खण्डमा धवलागिरी परिक्रमा पदमार्गको यात्राको वर्णन छ । नेपालका पदयात्रा मार्ग मध्येमा धवलागिरी परिक्रमा पदयात्रा निकै कठिन र जोखिमको हुने रहेछ । यो मार्गमा पदयात्रा गरिसकेका पदयात्रीलाई साहासी पदयात्री मानिने रहेछ । यस पदयात्रामा लेखकले एक रात गलत ठाउँमा बास बसेका कारण आफ्नो जीउ जोखिममा परेको कुरा बताउनुभएको छ । यस खण्डमासेतो भएकाले सँस्कृतमा धवलागिरी नाम हुन गएका धवलागिरी पर्वत शृङ्खलाको सेतो जगमगका बारेमा बताइएको छ । यस खण्डमा धवलागिरी पर्वत क्षेत्रमा रहेका मगर जातिको जनजीवनका बारेमा पनि बताइएको छ । लेखकले मगर जाति नेपालको पुरानो जमानाका इन्जिनियर जाति हुन् भनेर बताउनु भएको छ । मगर जातिले पहिले धवलागिरी क्षेत्रमा खानीबाट फलाम, ताँबा र स्लेट ढुङ्गा निकालेर उपभोग गर्नेगरेका रहेछन् । बिगतका ती खानी यतिबेला भने अलपत्र अवस्थामापुगेछन् । मगर जाति अप्ठारो ठाउमा कुलो काटेर पानी चलाउने र ढुङ्का काटेर पर्खाल लगाउने काममा पनि सिपालु हुने हुँदा लेखकले तिनलाई नेपालका पुराना इन्जिनियर भनेको कुरा चित्त बुझ्दो छ ।
दोस्रो खण्डको देवचुली वरपरको परिक्रमा पदयात्रा वर्णनमा लेखकलेआँखा अगडि देखिने अनेकन् हिमालको सुन्दरताका बारेमा उल्लेख गर्नुभएको छ । यस यस खण्डमा लेखकलेअन्नपूर्ण आधार सिविरबाट निलो आकासको पृष्टभूमिमा देखिने माछापुछ्रे, गन्दर्भचुली, गङ्गापूर्ण, हिउँचुली, अन्नपूर्ण, अन्नपूर्ण दक्षिण, अन्नपूर्ण प्रथम आदि कञ्चन सेता हिमालको दृश्यको आनन्द उल्लेख छ । यो अलौकिक दृश्य हेर्न विदेशी पर्यटक बोकेर दिनमा धेरै पटकहेलिकोप्टर आउने जाने गर्दा रहेछन् । लेखक यहाँका अनेकन सुन्दरता हेरेर नेपालको प्रकृतिक सुन्दरता महत्व र विविधताका बारेमा अत्यन्त कम लेखिएको बताउनुहुन्छ ।
श्वेत पर्वतको तेस्रो खण्डमा मुस्ताङ परिक्रमा पदयात्राको यात्राको वर्णनमा मुस्ताङका विभिन्न गाउँ वस्ति, उपत्यका, तीर्थस्थलहरू, गुफा, गुम्बा, हिमाल आसपासका सुन्दर दृश्य र थकाली जातिको जनजीवनका बारेमा बताइएको छ । लेखकले उल्लेख गरेअनुसार मुस्ताङबाट बगेर आउने कालीगण्डकीको किनार प्राचीन कालमा तिब्बत र भारत बिच ओहोरदोहोर गर्ने कोरिडोर रहेछ । यो कोरिडोर चिनको पश्चिम मुलुकसँग व्यपार गर्ने रेसम मार्गभन्दा पुरानो भएको लेखकको अनुमान छ । तीन मुलुक जोडने यस कोरिडोरको मुस्ताङ खण्डमा टुकुचे, मार्फा, जोमसोम, समर, चराङ, ल्होमान्थाङ आदि पुराना बस्ति रहेका छन् । यी वस्तिमा तीन देश: तिब्बत नेपाल र भारतका बिच व्यपार हुने माल वस्तु: नुन उन र अन्नको गोदाम गरिन्थे । कोरिडोरको आसपास रहेका मुक्तिनाथ कागबेनी दामोदर कुन्ड हिन्दू धर्मका पवित्र तीर्थस्थल हुन् । मुक्तिनाथलाई बुद्धमार्गीले पनि त्यतिकै श्रद्धा गर्दृछन् । यी तीर्थस्थलमा भारत भूमिका तवस्वी र सर्वसाधारण आउने गर्दथे । नेपाल र भारतका तीर्थयात्री कालिगण्डकी कोरिडोर भएर नेपाल र चीनको कोरला नाका पार गरेर कैलास पर्वतको तिर्थ गर्न पनि जान्थे । मुस्ताङका विभन्न ठाउँमा बालुवाको गेगरेन थिचिएर जमोट भएका ठुला ढिस्का र भिरमा अनेकन गुफा रहेका छन् । यी गुफाअवलोकन गरेरलेखकमुस्ताङ मानव सभ्यताको पुरानो इतिहास भएको कुरा बताउनु हुन्छ । यस खण्डमा थकाली जातिका विभिन्न समुदायले परापूर्व कालदेखि गरिआएका व्यपार व्यवसाय र तीनको स्थानीय जनजीवनका बारेमा पनि बताइएको छ । ती जातिका महिलाको हर क्षेत्रको क्रियाशीलता र दक्षता प्रशंसनीय छ ।
अन्तिम खण्डमा मनाङ परिक्रमा पदयात्राको वर्णन छ । यसमा मुख्यगरी मनाङको मनाङ उपत्यका चामे र दुर्गम हिमाली वस्ति नार र फु का बारेमा बताइएको छ । यात्राका क्रममा दिखने नदी नाला झरनाका दृश्यले सबै दुख समस्या भुलाइ दिन्छन् । लेखक भन्नुहुन्छ: सेता हिमाल, सेता झरना, निलो आकाश र नाउर चर्ने हरिया पाटन र लेक औधी आकर्षक देखिन्छन् । पखेरामा चर्दै गरेका नाउर, चौँरी, भेडाबाख्रा, माने घूमाउँदै गरेका मनाङका परिवार, गलैचा बुन्दैगरेका आमाहरूको दृश्य साँच्ची पाइनसक्नु हुन्छ । विदेशीहरू त्यो दृश्य देखेर कोही अति खुसी भएर मन थाम्न नसकेर रुने कोही उफ्रदै नाच्ने गरेको देखेको छु । त्यहाँको त्यो दृश्यले हृदयको ढोका एक्कासी ह्वाङ्ग खोलिदिँदा मानिस खुसीले मन थाम्न सक्तैनन् । यस खण्डको अन्त्यमा मनाङ आसपासका गुरुङ जातिको जनजीवनका बारेमा बताइएको छ ।
श्वेत पर्वतको लेखनमा केबल देखेको कुराको वर्णन मात्र छैन । विभन्न सन्दर्भ सामग्रीका आधारमा देखेको कुराको विश्लेषण पनि गरिएको छ । हिमालय पर्वत र मुस्ताङका मुक्तिनाथ, कागबेनी, दामोदरकुण्ड जस्ता पवित्र हिन्दू तीर्थस्थलका बारेमा अनेकन प्राचिन हिन्दू धर्मग्रन्थ: पुराणहरू, महाभारत, उपनिषद् आदिमा उल्लेख भएका कुराका आधारमा विश्लेषण गरिएको छ । कतिपय कुरा बुद्ध र बोन धर्मका आधारमा पनि विश्लेषण गरिएको छ । कतिपय कुरा भने नेपाल घुमेर यहाँको यथार्थ जानकारी पाएका नामी स्वदेशी तथा विदेशीले नेपालका बारेमा लेखेका कुराका अधारमा पनि विश्लेषण गरिएको छ । यो नियात्रा वर्णन पढनका लागि भाषा सरल छ । यस पुस्तकमा पदयात्राका क्रममा रुटमा पर्ने विभन्न स्थान देखिने नक्सा र यात्रामा देखिने अनेकन कुराका तस्विर पनि समावेश छन् । यो नियात्रा वर्णन पढदा साहित्य अध्ययनको आनन्द मात्र नभएर नेपालका बारेमा धेरै कुरा जानकारी हुन्छ । श्वेत पर्वत केबल नियात्रा वर्णन मात्र नभएर गण्डकी प्रदेशको हिमाली क्षेत्रको भौगोलिक अध्ययन पनि हो । यस सफल लेखनका लागि लेखक विष्णुप्रसाद पराजुलीज्यूलाई हार्दिक वधाइ ।
