सूर्यग्रहण

म यो शहर छोडेर जाने कुरा नियमित रूपले सोच्छु । तर छोड्न मन लाग्दैन । यी गल्ली–गल्लीहरूको, शहरको दुवै छेउमा उभिएका घरहरूको, यी अट्टालिकाका छायाँहरू आदिको मोह शायद म बिर्सन सक्दिनँ हुँला । बिर्सन सकेको भए म यो शहर छोडेर गैसक्थे हुँला । झ्याल खोलेर हेर्दा बाहिर बाक्लो कुहिरो लागेको छ – अब घाम नलागी बाहिर निस्कने सामथ्र्य ममा छैन । हिजो–अस्ति भन्दा पनि आज बढी कमजोर भएको अनुभव हुँदैछ । बाहिर सडकको पेटीमा बसेर चिया खान मन लागेको थियो – तर हिजो अस्तिकै चियाको थुप्रै पैसा बाँकी छ । घाम नलाग्नु चियाको पसलमा पैसा बाँकी हुनु ठीकै भइरहेछ । हैन चिया खानुपर्ने सम्झनाले मलाई बारम्बार घोचिरहेछ । जे सोच्न थाले पनि चिया नै मात्र सम्झिरहन्छु । डाक्टरले चिया धेरै नखानु भनेको छ तर मलाई यस्तो लागिरहेछ – चिया धेरै खाएर नै म बाँचिरहेछु । अब त यस्तो पनि लाग्छ – बाँच्नु जस्तो कठोर लाञ्छना भोग्दैछु ।

कस्तो अनौठो मान्छे जाति ! जुन शहरमा मेरो आफन्त कोही छैन मेरो भन्नु केही छैन त्यसप्रति नै मेरो हार्दिक माया–प्रीति छ । कहाँसम्म भनुँ– ‘यो मेरो देश हो’ भनी एक मुठी माटो लिएर निर्धक्क छातीमा टाँस्न सक्तिनँ । शङ्का लाग्छ । यो मेरो अपराध भइजाला कि भन्ने सन्त्रास उम्लिन्छ । फेरि म बाटो बिराएर यहाँ आइपुगेको पनि कदापि हैन, खोजी खोजी नै आइपुगेको हुँ । केही केही नभएर आएको पनि त हैन मसँग स्वास्नी, छोराछोरी, आमा–बा अटाउने सानो घर पनि थियो, खान पुग्थ्यो, प्रशस्त नभए पनि अलि अलि खेत–जग्गा थियो, एकान्तमा पीर मान्ने हाँस–ख्यालठट्टा गर्ने एउटा आँगन पनि नभएको हैन – थियो, आँगनको वरिपरि मेरा आफ्नै हातले रोपेका बोट–बिरुवाहरू पनि थिए । एउटा साधारण जिन्दगी बिताउन यति भए पुग्दैन र ? अहिले सोच्छु मलाई यति भए पुग्थ्यो । तर म त्यहाँ नअटाए जस्तो आएँ – यो शहरको कुना र काप्चीमा बिलाउन आएँ । यसैमा मलाई सन्तोष छ । अनन्त सन्तोष प्राप्ति भए झैं लाग्छ । कहिले कहिले मेरो कोठाका पत्र–पत्रिका, किताब आदिको सम्झना आउँछ – उनीहरूले पनि त्यसलाई देखेर मलाई नै सम्झने गरेको होला । यस्तो लाग्छ – जिन्दगीको अरु भाग सम्झनै सम्झनामा बित्ने हो कि ? यही कोठाभित्र बसेर एक कप तातो चिया खान पाए पनि त हुने हो । स्वास्नी र छोरीहरूले बनाएको चियाको स्वादलाई सम्झन्छु – चिनी थोरै भन्दाभन्दै बढी राख्दा जङ्गिएको कुरा सम्झन्छु । यसरी पनि यत्तिकै भएर पनि जीवन चल्न सक्दोरहेछ । अलिकति झ्यालको खापा खोलेर, म फेरि चिया पसललाई नियाल्ने प्रयास गर्छु – कुहिरो जस्ताको तस्तै छ – चिया पसलमा पनि भीड भएको जस्तो लाग्छ । झल्यास्स सम्झन्छु – उर्मिलाको कोठामा जाउँ कि ? तर निराशा, मात्र निराशा देखिन्छ – किनभने एक हप्ता अगाडि नै उर्मिलाले मलाई आफ्नो कोठामा नआउने कुरा बताएकी थिइन् । मसँग हिँडेकोले टोल छिमेकका मान्छेहरूले उसलाई नराम्रो कुरा गरे रे । कति आश्चर्य ! मलाई त उर्मिला बहिनी जस्तै लाग्छे । बिचरी उसको पनि एउटा भाइभन्दा बढी अरु कोही छैन । कुरा यति नै हो – कहिले उर्मिला मेरो कोठामा आएर गफ गरी बस्छे भने कहिले म नै उसको कोठामा गइराख्थेँ । तर यत्तिकैमा धेरै लामो कुरा गर्नु पर्ने पनि केही छैन । उसको कोठामा बारम्बार तातो चिया उम्लिरहेको होला ।त्यहीँ पुग्न पाए – त्यो चियापसलको भीडलाई पर्खनु नै पर्दैनथ्यो ।

हैन अब हीराप्रसादकहाँ नै जानुपर्ला । त्यहाँ गए समय अलि छिटो बित्छ । तर म आउने कुरा हीराप्रसादलाई मनपर्न छोडिसक्यो । पहिले त ऊ आफैले मलाई तानी तानी लिएर गएको थियो । त्यसै बेलादेखि काम–कुरा नपाएको दिन म त्यहीँ जान्थेँ, उसकी स्वास्नीसँग बसेर घण्टौं गफ गथ्र्यौं । हीराप्रसाद बाहिरबाट आउँदा दुई चारपल्ट हामी दुईमात्र कोठामा गफ गरिराखेका थियौं । हीराप्रसादले लाएको अनुहार सम्झन्छु – अहिल्यै मलाई आङ्ग जुरुङ्ग भएर आउँछ । ऊ एउटा कुर्सीमा बसेर निकै बेरसम्म झोक्राइरह्यो – उसकी स्वास्नीले यति कुरा गर्दाखेरि पनि उसले एक शब्द बोलेन, मुण्टो मात्र हल्लाइरह्यो । त्यहाँ अप्ठ्यारो किसिमको वातावरण सृजना भएको मैले अनुभव गरेँ । त्यसपछि म उठेर आउन लाग्दा उसले एकछिन बस्ने आग्रह पनि गरेन । परिस्थिति ननिको लाग्यो । शायद उसले उसकी स्वास्नीसँग एकान्तमा बसेर कुरा गरेको अर्थ अर्कै लगायो होला । यस्तो नसोचे पनि त हुने । तर यस्तो सोचिदिएर मित्रताको एउटा राम्रो सफा गोरेटोमा झारपात उमार्ने कोशिस उसले ग¥यो । गल्ती मेरै भइजाला भन्ने डरले त्यसपछि पनि एकचोटि गएँ । दुवै लोग्ने स्वास्नी खाटमा बसेर कुरा गरिराखेका थिए । मलाई देख्नेबित्तिकै हीराप्रसादले अनौठो अनुहार बनायो – न खुशी थियो न उत्साह–उमङ्ग थियो । मलाई भित्रैदेखि घृणाजस्तो भावनाले सताउन थाल्यो । त्यहाँ म धेरै बेरसम्म बस्न सकिनँ, तुरुन्तै फर्कन पनि मिलेन । दुई चार कुराहरू गरेर मन बुझाएँ । तर हीराप्रसाद मसँग उतिसारो खुलस्त हुन नसकेको कुरा मैले बुझिराखेको थिएँ । म फर्कनलाई ओर्लें । स्वास्नीचाहिँ ठिङ्ग छिँडीमा उभिराखेकी रहिछ । चिया नखाई जाने ? भनेपछि म झसङ्ग भएँ । चिया खानुपर्ने मैले – चिया नखाए पनि हुन्छ अब – मैले दुवै कुरा एकैचोटि सोच्न भ्याइसकेको थिएँ । ऊ भन्दै गई –‘नरिसाउनुस् है उहाँको स्वभावै यस्तै, लोग्नेमान्छेसँग हेलमेल बढाएको उहाँलाई मन पर्दैन । मेरो मनमा केही थिएन, यस्तो भावनाको एक छेउ पनि पलाएको थिएन, तर सोच्दै नसोचेको कुरा यति लामो भइसकेको रहेछ ।’ आश्चर्य लागेर आयो । बाटोभरि मैले आफैंलाई धेरैचोटि धिक्कारेँ तैपनि मन बुझेन । त्यो दिन पनि मैले घर सम्झेँ । धेरै सम्झेँ । बेकाममा भएका जहान–परिवार छोडेपछि यस्तै हुनुपर्ने होला । अब मैले सराप सहेर बाँच्नुपर्ने भयो त ? कोठामा पुग्दा नपुग्दै मस्तिष्कमा त प्रलय नै होला जस्तो भइदियो ।
घामको लोभ नगरी नै चिया खान जाने विचारले फेरि सताउन थाल्यो । जाडो निकै पो होला बाहिर । यसपालीको जाडो भर्खर शुरु हुँदैछ । एउटा बाक्लो स्वीटर किन्नपर्ने भइसक्यो । तर किन्नलाई चाहिने पैसाको समस्या ! हो समस्या समाधान हुने कुनै सम्भावना छैन । ज्वरोले होला यति धेरै जाडोको अनुभव भएको । त्यो कोट !!! त्यो त मैले हराएँ । भित्री जम्मै फाटिसकेको त्यो कोट अस्तिको दिन मैले कहाँ छोडेँ–हराएँ केही सम्झना छैन । कहीँ छोडेको भए त्यो हराइहाल्नु नपर्ने हो किनभने त्यो फाटेको कोट अरु कसैलाई काम लाग्दैन मलाई मात्र काम लाग्छ । स्वीटर किन्न सक्दिनँ म, कोट किन्न सक्दिनँ म, यहाँको जाडो खपेर कसरी बाँच्नु ! हैन ज्वरो कति छ बरु त्यो थाहा पाउन पाए हुने । निधार छाम्छु । हात तातो हो कि निधार तातो ठम्याउन पनि सक्तिनँ । देखाउन जानु पर्ने हो कि ! दशवटा रोग बताएर ल्याउँछ – कहाँ पाउनु औषधि किन्नलाई पैसा ? न्यानो हुने गरी कपडा लगाउन पाए, तातो चिया र भात खान पाए शायद यो ज्वरो निको हुने हो कि ? हैन निको हुनुपर्ने भन्ने केही छैन ननिको पनि हुनसक्छ । आफूलाई झन् झन् रोगग्रस्त हुन थालेको जस्तो हुन्छ ।

ए, अब त बाहिर घाम लागिसकेको छ । तर त्यति उज्यालो घाम भने हैन । कमीज लाउन थाल्छु । निकै मैलो भैसकेको रहेछ । होस् यतिकै ठीक छ । पसलमा भीड पनि कम भैसकेको रहेछ । भित्र बसेर अझै एक हुल केटाहरू ठूलो–ठूलो स्वरले गफ हाँकिरहेका थिए । भित्र गुम्सिएको ठाउँमा बस्न मन लागेन र बाहिर बसेर चिया खान थालेँ । अलि पर बसेर लामाभाइ साइनबोर्ड लेखिराखेथ्यो । उसको कामै यही हो । लामा भाइले मुसुक्क हाँसेर भन्यो –“दशैं आइपुग्न आँटिसक्यो, दाइ घर जानु हुन्न ?” मलाई त यादै भएन दशैं आउन लागेको पनि । अचानकै पोहर सालको दशैंपछि आएको चिट्ठी सम्झन्छु, श्रीमतीले लेखेकी थिई –“यसपाली त पक्कै आउनु हुन्छ भनेर केटाकेटीहरू रमाइराखेका थिए तर दशैं बितिसक्दा पनि तपाईं आउनु भएन ।”

लामाभाइतिर हेर्छु, ऊ तन मन दिएर बोर्डमा लेख्न व्यस्त भैसकेको थियो । “तिमी घर नजाने त” – म सोधिहाल्छु । “जानुपर्छ दाइ अलिकति किनमेल गर्नुछ त्यसपछि निपर्सितिर जानुपर्ला, बसको टिकट पाउनै कस्तो समस्या ।” ऊ एकैचोटि कुरा भनिसिध्याउँछ ।

कुनै नेल हतकडी बिना नै म बाँधिएको छु । म थुनिएको छु यो शहरमा । यो पाली पनि मलाई जाने फुर्सद छैन । कहिले जान्छु होला त्यो पनि थाहा छैन । चिया खाइसकेर म कतै नगएर एउटा पत्रिका उधारो लिएर कोठैमा फर्कन्छु । झ्याल खोल्छु अलिकति घाम ओछ्यानमा पोखिन्छ । मलाई लोभ लाग्छ र गएर त्यहीँ बस्छु । वातावरण अलिकति हलुङ्गो भएर आउँछ । पत्रिका पढ्नुभन्दा बढी मनमा कुराहरू खेल्न थाल्छन् । जीवनले भोग्नुपर्ने परिधि यति मात्रै हो र ? बाँच्नुको मूल्य यति सस्तो हो त ? जीउ अलि अलि न्यानो हुँदै आइरहेको अनुभव हुन्छ । अहिले घाम अगिको भन्दा चर्किसकेको छ । पत्रिका पल्टाउँदै जान्छु तर फेरि पनि– “यसपालि त पक्कै आउनुहुन्छ भनेर केटाकेटीहरू रमाइराखेका थिए । तर दशैं बितिसक्दा पनि तपाईं आउनुभएन ।” यही नै पंक्तिको झझल्को आउन थाल्छ । मैले जान नपर्ने हो कि जान नखोजेको हो कि– अन्योलमा पर्छु, कुनै निर्णय लिन सक्तिनँ । शायद आफैभित्रको विश्वास पनि धमाधम पग्लिंदै गइरहेछ । मनभित्र अर्को कुनै विश्वास र आस्था पनि भित्रिन सकेन न त मैले भिœयाउने कोशिश गर्छु होला ।
यतिकै यो शहरमा म किन थुनिन आइपुगेँ ती कुराहरू अहिले मैले बिर्सिसकेको छु भनुँ भने यो शहरलाई मैले यति धेरै माया गरिसकेको रहेछु कि म हतपति यसलाई छोडेर जान पनि सक्तिनँ । एक किसिमको मोहले लट्ठिएको छु म । यति धेरै माया भइकन पनि न त मैले यहाँ व्यवस्थित भएर रहन सकेँ न त सुविस्तासँग एक छाक खान पाएँ ।
भनिन्छ यात्रा शुरु गर्दा गर्दै केही गरी सूर्यग्रहणको दिन कुनै ठाउँमा पुगिन गएको खण्डमा त्यो मान्छेले जिन्दगीभर त्यहीँ छटपटाउनु पर्छ, उम्कन पनि सक्तैन त्यो मान्छे त्यो ठाउँबाट । यो कुरा मलाई तीन वर्ष अगाडि एकजना मेरो मिल्ने साथीले भनेको हो । तीन वर्ष अगाडि म यहाँ आइपुगेकै दिन सूर्यग्रहण परेको रहेछ, त्यसैले होला आकाश पनि धुम्म परेको थियो त्यतिबेला वातावरण एक किसिमले उराठलाग्दोे नै थियो । त्यही दिन साथीसँग भेट भएपछि दुःखित भएर उसले यिनै कुराहरू भनेको थियो तर मैले हाँसोमा उडाइदिएँ । मलाई विश्वासै लागेन । यस्तो हुनु प्रकृतिको नियम हो – हुनुपर्ने भैजान्छ योभन्दा बढी अरु केही हैन ।

तर विनाकाम विना माम यो शहरमा रुमल्लिरहनु पर्ने बोध भएपछि म सूर्यग्रहणको दिनलाई सम्झन थाल्छु – शायद म यसकारणले नै घुमिरहेछु । सम्पूर्ण दुःखीहरूको ग्रहण ममाथि नै परेको छ । सूर्यग्रहणको कुरा सम्झेपछि मनमनै सोच्न मन नलागी नलागी सोच्छु । म कुन साइतमा यहाँ पसेछु – थाहै नपाई म अन्धविश्वास गर्न थाल्छु । यी दिनहरूलाई सम्झँदा नियाल्दा विश्वासको मात्रा अझ बढ्न थाल्छ । घामलाई छेकबार लगाएर थुनेजस्तै सुटुक्क थाहै नपाई भागेर जाने इच्छा प्रबल हुन्छ । हैन गए त ठाउँ छ नि मेरो । तर जाने इच्छा उम्रन सकेन । सोच्छु – जीवन यतिकै भएर त कसरी बाँँच्न सकिएला र ? तर हैन बाँच्न सकिंदो पनि रहेछ । मैले सोचेको भन्दा बढी दुःख भोग्दा पनि जीवनका क्षणहरूमा म थाकिनँ । अब मलाई थाक्नु अत्यावश्यक पनि भैसकेको छ ।

सूर्यग्रहणलाई सम्झेपछि नै म शिथिल हुनजान्छु, अब यहीँबाट मेरो थकान शुरु भैजाने हो कि ? सूर्यग्रहणको मैलो दिनको सम्झना झल्झली आउन खोजिरहेछ । ग्रहणले मलाई मात्र छोए जस्तो म विक्षिप्त भैसकेको छु । तैपनि अखण्ड माया यो शहरप्रति छ, अखण्ड प्रीति यी मूल्याङ्कन हुन नसक्ने परिस्थिति र बाध्यताहरूसँग छ । तिनीहरूलाई श्रृङ्खलाबद्ध गराएर बाँध्न चाहन्छु । त्यस्तो पनि हुन सकिरहेको छैन । एउटा स्थापित मूल्य भन्दा पनि कता हो कता घटिसकेको छ जीवनको मूल्य । मूल्य बढाउने कुरामा सम्झौता कोसँग गर्ने ? कसरी गर्ने ? आदि कुराहरूले, सोचाइहरूले नीलकाँढाको रूप लिन्छु – नीलकाँढाको घोचाइ सहनु पर्ने बाध्यता । यसैलाई जीवनको अन्तिम मोड भनुँ भन्दा पनि चित्त बुझ्दैन – अलिकति हिँडिहालेँ भने त कुनै सुगम घुम्ती भेट्टाइहाल्छु कि भन्ने उत्साह पनि आउँछ मनमा, तर यो भन्दा अगाडि कुनै घुम्ती छ÷छैन – त्यो पनि थाहा छैन । अत्यास लागेर आउँछ, दृष्टिहरू एकचोटि फाल्छु पर……निकै निकै परसम्म…… ।