राधेश्याम मुल्मी । सरलताका धनी मान्छे । वरिष्ठ कलाकार । कलामा सिङ्गो जीवन समर्पित गर्दै कलाकारितामा एउटा अजङ्गको पहाडजस्तो बिम्ब बनाइसकेका मान्छे । जीवनमा यिनले सानै छँदा नै कला मन पराए । ६ वर्षको बालक छँदा नै फालिएका कागज टुक्राहरु बटुल्दै यिनी कला सिर्जनामा रमाए । पोखराको माटोमा जन्मन पाएर यिनले त्यहाँ अवस्थित सुन्दर अन्नपूर्ण हिमालका सुरम्य मुहारहरु नियाल्दै, बेगनास+रुपाजस्ता थुप्रै तालहरुमा मन भुलाउँदै, संवेदनाका अनेकौं झरनाहरुका झरझर आवाजमा आनन्द भोग्दै कला सिर्जनामा मन दिन पाएका हुन् । काका देवीमान मुल्मीबाट धेरै खालका उत्प्रेरणा प्राप्त गर्दै कलाकारितामा मन दिन पाएका यिनका सिर्जनाहरु सबैका लागि प्रिय चित्रहरु हुन पाएका छन् ।
बिम्ब लुकेको सरल चित्र कोर्न सिपालु कलाकार राधेश्याम मुल्मीका कला रेखाङ्कनहरु सुन्दर र स्पष्ट छन् । देशकै चित्र कोर्न सिपालु यिनी चित्रकारले देशकै अवस्थाबारे जनताकै स्थिति र अवस्थितिबारे थुप्रै चित्रहरु बनाएका छन् । स्कूल जीवनदेखि अर्थात् कक्षा १ मा पोखरास्थित नवीन प्राविमा पढ्दादेखि नै गुरुहरुको प्रेरणा प्राप्त गर्दै चित्रकारितामा मन दिन पाएको उनी बताउने गर्छन् । यसरी नवीन प्रावि.बाट प्रारम्भिक कलामा प्रोत्साहन, अभ्यास प्राप्त गरेपछि बाराही जनता मावि पोखरामा भर्ना भए । त्यसैताका त्यस विद्यालयका प्रधानाध्यापक धु्रबबहादुर श्रेष्ठ उनले खुकुरीमा खोपेको कला सिर्जनाबाट निकै प्रभावित भए । त्यसपछि उनको चर्चा स्कुलमा चल्दै गयो । त्यसैताका खिचेका हिमालका सुन्दर चित्रहरु, देवदेवीका आकर्षक कलाहरु, प्राकृतिक दृश्यहरुका रेखाङ्कनहरु, जनजीवनका प्रतिच्छायाको बिम्बहरुका लागि यिनले सम्मान र पुरस्कार पाउँदै गरे । विद्यालयमा पढ्दै गर्दा प्रधानाध्यापकले उनमाथि गरेको सद्व्यवहारहरुलाई यिनले कहिल्यै बिर्सन सकेनन् । यिनका कलाहरु स्कुलका शोभा चित्रहरु बने । ३५–३६ वर्ष अगाडि स्कुलमा राजा महेन्द्रको आगमन भएको थियो । राजा महेन्द्रले यिनको कला मन पराएर त्यसताका रु. ५०।– दिएको क्षण यिनका लागि अविस्मरणीय क्षण रह्यो । यसरी विद्यालय पढ्दादेखि नै चित्रकारितामा सबल बनिसकेका यिनी जीवनमा हालसम्म पनि कुचीलाई खियाएर नै आफ्नो परिचय राष्ट्र र अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा देखाइरहन सफल छन् ।
विद्यालयदेखि कलासँग लुकामारी खेल्दै जीवनका यात्राहरुमा रमाउँदै जीवन खोज्दै आएका यिनी एस.एल.सी. उत्तीर्ण गरेपछि ललितकला क्याम्पसमा पत्रकारितामा जीवन्तता र सबलता थप्न अध्ययन गर्न आएको देखिन्छ । त्यस क्याम्पसबाट ललित कला विषयमा आई.ए. उत्तीर्ण गर्ने पहिलो विद्यार्थीका रुपमा आफूलाई यिनले चिनाउन पाए । त्यसैताका प्राध्यापक तथा कलाकार कालीदास श्रेष्ठलगायत त्यहाँ अध्यापनरत वरिष्ठ कलाकारहरु गोविन्दनारायण ज्यापू र चन्द्रमान मास्केले सधैं यिनलाई प्रोत्साहन र प्रेरणा दिएको कुरा यिनी सम्झनामा उल्लेख गर्ने गर्छन् । क्याम्पसको पढाइमा पनि यिनी प्रतिभावान छात्रका रुपमा मात्र देखापरेनन्, सबैका प्यारा विद्यार्थी र मित्र बने ।
शिष्ट र सरल मान्छे । लगनशीलताका एउटा नाम । उत्कृष्ट कला लेखनका एउटा सुन्दर कुची । यस्तै थुप्रै खालका विशेषणहरुले व्याप्त एकजना सुन्दर कलाकार हुन् राधेश्याम मुल्मी । पोखराबाट प्रारम्भिक कला सिकेर, काठमाडौंस्थित ललितकला क्याम्पसका सुन्दर पारखी भएर यिनले कलामा आफ्नो छवि देखाउन पाए । ललित कला क्याम्पसबाट आई.ए. उत्तीर्ण भइसकेपछि यिनी छात्रवृत्ति पाएर पाकिस्तानमा बी.ए. पढ्न गए । पञ्जाब विश्वविद्यालयबाट ग्राफिक डिजाइनिङ प्रथम श्रेणीमा स्नातकोत्तर गर्न पाएका यिनले त्यहाँ पनि थुप्रै कला प्रतियोगितामा भाग लिए । कभर डिजाइनिङमा प्रथम भएका यिनले त्यसताका स्वर्ण पदकसम्म प्राप्त गरे । यसरी बिते यिनका कला शिक्षणहरु । यसरी बने यिनी मर्मज्ञ कलाकार ।
३८ वर्षको उमेरमा पाकिस्तानबाट फर्केर यिनी शिक्षाशास्त्र क्याम्पसको सहायक प्राध्यापक बने । विद्यार्थी बनेको १४ वर्षपछि त्यही ललितकला क्याम्पसमा यिनी सहायक प्राध्यापक, सह प्राध्यापक हुँदै हाल यिनी यस क्याम्पसका सहायक क्याम्पस प्रमुखसम्म भई सेवा पुर्याउँदैछन् । जीवनका धेरैजसो क्षणहरु कला हेर्दै, कला सिर्जना गर्दै बाँच्न पाएका यिनी वि.सं. २००६ साल माघ १२ गते पृथ्वीचोक रामकृष्ण टोल, पोखरामा सूर्यमान र विष्णुमायाका छोरा भई जन्मन पाएका हुन् । हाल यिनी रानीबारी मार्ग, सामाखुशी, काठमाडौंमा राममायाको माया पाएर सिजन र सुलभ मुल्मीलाई माया दिएर बाँच्न पाएका छन् ।
नाटकको कलाकारजस्तै हुन्छ जीवन भन्न रुचाउने यिनी आफूमा छाप परेका र लुकेका कुराहरुलाई क्यानभास वा कागजमा रेखा र रङ्गको समिश्रण गर्नु नै कला हो भन्छन् । विशेषतया कालीदास श्रेष्ठ, चन्द्रमान सिंह मास्के, अमर चित्रकार, दुर्गा बराल, मनुजबाबु मिश्रका कला र साधनाबाट प्रभावित यिनी विदेशी कलाकारहरुमा लियोनार्दो भिन्ची, माइकेलेञ्जेलो, राफेल, भ्यानगग, रुविन, दाली आदिलाई मन पराउँछन् । निलो रङ्ग प्रिय रङ्ग भन्न रुचाउने यिनी डिजाइनको छुट्टै क्याम्पसमा विभाग हुनुपर्ने धारणा राख्दछन् । डिजाइनसम्बन्धी थुप्रै लेखहरु पत्र पत्रिकामा प्रकाशित गराइसकेका यिनका थुप्रै पत्रपत्रिका, पुस्तकका आवरण चित्रहरु प्रकाशित छन् । लोगो र मुद्राका पनि डिजाइनर भई सेवा पुर्याइसकेका यिनका थुप्रै चित्रहरु प्रकाशोन्मुख छन् । यिनी थुप्रै खालका पुरस्कार र थुप्रै सामाजिक संघ संस्थाहरुमा पनि संलग्न छन् । कलाकार समाज, कमर्सियल आर्टिस्ट संघ, सिर्जना कलेज, ब्रह्मकुमारी राजयोग आदि संघ संस्थामा संलग्न रहेर आफूलाई राष्ट्रमा चिनाइरहेका कलाकार मुल्मी विदेशमा भारत, पाकिस्तान र अफगानिस्तानसम्म घुम्न पाएका छन् । १७ वर्षकै उमेरमा गण्डकी अञ्चलस्तरीय कला प्रतियोगितामा प्रथम भएका यिनले पाकिस्तानमा भएको पोष्टर प्रतियोगितामा स्वर्ण पदक प्राप्त गरेका थिए । त्यस्तै, पुस्तक आवरण प्रतियोगितामा पनि पाकिस्तानमा यिनी प्रथम हुन पाएका हुन् । वि.सं. २०३७ सालमा नेपाल राजकीय प्रज्ञा प्रतिष्ठानको आयोजनामा भएको कार्टुन प्रतियोगितामा पनि यिनी प्रथम भएका हुन् । प्रबल गोरखा दक्षिण बाहुसम्म प्राप्त गर्न सफल यिनी कलाकारले थुप्रै खालका कला क्षेत्रहरुमा आफ्नो मर्महरु पोख्न पाएका छन् । शाही नेपाल वायुसेवा निगम र शाही नेपाल राजकीय प्रज्ञा प्रतिष्ठानका डिजाइनर भएर, विश्वविद्यालय शिक्षक संघका कोषाध्यक्ष भएर सेवा पुर्याइसकेका कलाकार राधेश्याम मुल्मीले अरु थुप्रै संघ संस्थामा रहेर, कलाका अनगिन्ति संगठनहरुमा रहेर सेवा पुर्याएका छन् ।
चित्रकला एक किसिमको मान्छेभित्रको मर्म पोख्ने कलात्मक माध्यम भएको हुनाले सर्वसाधारणले अस्पष्ट कलाहरु बुझ्न नसकिने कारणले कलामा जीवन्तता सबैले राख्न सकोस् भनेर कलात्मक ढंगले स्पष्ट बुझ्ने कला लेख्न उनी रुचाउँछन् । अस्पष्ट छैनन्, यिनका कला रेखाङ्कनहरु । कलाकारजस्तै सोझो र स्पष्ट छन् यिनका कलाहरु । यिनका धेरैजसो कलाकृतिहरु मैले हेर्न पाएको कारणले म भन्न सक्छु – यिनका कलाकृतिहरु सर्वसाधारणले बुझ्ने खालका तर कलात्मक र सुन्दर बिम्बसहितका आवश्यक रङ्गका समिश्रणबाट बनेका छन् । अमेरिकाबाट प्रकाशित म्यगदभि ख्ष्कष्यलमा कला र डिजाइन पोख्न पाएका यिनी बालक बालपत्रिकामा पनि एकजना सम्पादक सदस्य भएर सेवा गर्न श्रम खर्च गरेका छन् ।
सत् व्यवहार गर्दै सेवामा रम्नु हो जीवन । जीवन–जगत्मा मान्छे भई आफूलाई देखाइसकेपछि आफ्नो सत् कर्म देखाइरहनुपर्छ । मनले पुकारेको गन्तव्यतिर पुग्नका लागि प्रयासरत रहनु नै यात्रा हो । यात्रामा रम्न जानेपछि र यात्रामा कुडिरहन सिकेपछि जीवनमा जीवन खुल्छ । अरुलाई सकेको राम्रो गर्नु, समाज र देशमा प्रगति रोप्न र संरक्षण गर्न खोज्नु मानवीय चरित्र बन्नुपर्छ । यस्तै–यस्तै धारणामा उनीसँग व्याप्त भएर म यिनका कला ग्यालेरीमा कलाहरु हेर्न पाएका क्षणहरु मनमा राखिरहेछु ।
प्रा.वि. स्तरका विद्यार्थीहरुका लागि यिनीद्वारा लिखित चित्रकलाका पुस्तक र शिक्षक निर्देशन पुस्तिका शिक्षा मन्त्रालय, पाठ्यक्रम विकास केन्द्रबाट प्रकाशित छन् । मेरो संसार पुस्तकका कला संयोजकसमेत रहेका यिनले युवामञ्च, मुना, युवा लगायत अन्य थुप्रै पत्रपत्रिकामा पनि व्यङ्ग्यचित्र, कला दिएर सहयोग पुर्याइसकेका छन् । कलामा मन दिएर लागेवापत वरिष्ठ कलाकार बन्न पाएका यिनी हाल कलाकै कक्षा लिएर, कला संयोजन गरेर, सामाजिक कृयाकलापमा लागेर आफूलाई अझ सबल कला यात्रीका रुपमा प्रसिद्धि बाँड्न तल्लीन छन् । रानीबारी समाजमा सक्रिय रहेर आफू बसेको समाजमा पनि केही न केही प्रगतिका रेखाङ्कनहरु खिँच्न तल्लीन यिनी भावनामा हैन व्यवहारमा केही न केही राम्रा सन्दर्भहरु वितरण गर्न चाहन्छन् ।
