वि.सं २०१५ साल नेपालको पहिलो आम निर्वाचन अवसर । चुनाव प्रचार अभियानमा तीव्रता आइ रहेथ्यो । श्री प्रयागराज सिंह सुवाल काठमाडौँबाट भक्तपुर आउनु भयो । तेखाचो टोल गाचा.मा बैठक कोण सभा । सिंहको प्रवचन क्रममा इन्दुल के.सी.ले प्रयागराज सिंहज्यू सँग प्रश्नोत्तर क्रममा तीव्र र तीक्ष्ण प्रश्नहरू प्रक्षेपण गरेको झल्क्यो । ताजा लाग्छ अझै मेरो सम्झनामा । पिता श्री केदारनाथ झाज्यूकी नेवार पत्नीको कोखबाट जन्मेका इन्दुल । उनी निडर प्राणी विभिन्न कार्यहरू गर्न नहिचकिचाउन युद्धमा लागेको सिपाही जस्तो ।
अनेक फाँटमा टेक्दै हिँड्ने इन्दुल – हिँडडुल गति । हिडहडुल रुचाउने प्राणीको स्वभाव – के.सी.का इन्दुल – इन्दुल के.सी. । आफ्नै घर आँगन भक्तपुर मंगलाछें टोल ब्रम्हपुर चोकस्थित श्री श्याम सुन्दर राश भजन मण्डल धाम । भजन गाउन कीर्तन मचाउन बालककालदेखि अभ्यस्त । अझै पनि भजन कीर्तन मचान उद्येत । भजन भक्ति शब्द व्यञ्जनाबाट ईश्वरीय लीला । ईश्वरहरूका चरित्रवान् । इन्दुल राश भजन गर्न रुचाउँछ । भजन मण्डल मचाउँछ इन्दुल । त्यसैले इन्दुल हिँडडुल – हिँडडुल इन्दुल । भजन गाउनु धार्मिक गान बजान । गाउन बजाउनका निमित्त सुमधुर स्वर पहिलो आधार । कलाकारमा कुचो बनेर रङ्ग रेखा कोर्न मानौँ कलाकार जस्तै । उसले जागिर खाए । जागिर पाए । देश विदेश डुले । संसार केही देखे । जागिरे राष्ट्र सेवा र राष्ट्र सेवक जागिरले इन्दुले निवृत्ति करण पाए । निवृत्त भएकाले केही र केही भर गरे इन्दुललाई । जागिर राष्ट्र सेवक बने । राष्ट्र सेवक जागिरे बने दीर्घ सेवाका सेवा रहे । धेरै लामो दीर्घसेवा गरे इन्दुले अलिक सेवाका अवधिले इन्दुललाई पीडा दिए । दुर्बल मनोबलका प्राणी थिएनन् इन्दुल । इन्दुललाई कसले छेक्ने ? छेकेर छेकिने स्वभाव उनको मनोविज्ञान र मनोविश्लेषणात्मक स्वभावै देखिनन् इन्दुलको । कसैसित केही नमाग्ने, स्वाभावजन्य इन्दुलका के.सी. ।
कवि भुईँचालो कहिले भजन गायक इन्दुल कहिले कवि । भुईँचालो कविता उनको कृति नै भुईँचालो । कविता लोकार्पण भयो, कविता कोमल भावका तरङ्ग तरेली कविता विद्रोह भावका आक्रोशपूर्ण ज्वालामुखी मात्र नभई सौम्य र शालीन मन वेगका सुललित अभिव्यञ्जना पनि । यहाँ हुँदा विद्रोही भावनाका रौँको आक्षेप र लाञ्छनामा व्यक्त हुँदा कविता एक वित्ता बन्ने वर हुन्छ । इन्दुलको कविताका स्वरूप कस्तो छ ? इन्दुलकै रूप स्वरूप जन्य छ । कविता कविता करणका अन्त्य हो । इन्दुले छातीमा हात राखेर कविता रचे ।
श्री वाराही पीठ समितिका अध्यक्ष सांस्कृतिक परम्परा भनौँ पारम्परिक संस्कारमा नाइके रहेको इन्दुल । एक प्रकारका अगुवा भगुवा बनेन । अगुवाको मूल धन वर्चस्वशाली अगुवाइ । अगुवाको दायित्व बोधबाट टाढा छैन इन्दुल । मृदु भाषा, शिष्ट, मिष्ट वचन, अरूको मन जित्न सक्ने क्रियाकलाप, कोष सन्तुलन र सङ्ग्रह गर्ने क्षमता नाइकेको यक्ष दायित्व र भूमिका । यिनकै लागि अनिवार्य हुन्छ । कवि भएर कवितापूर्ण अभिव्यक्ति बनाउन सक्नु कवितापूर्ण दुर्भाषा बन्नबाट बचाउने क्षमता ठान्छु यसको लागि केही चाहिन्न ।
नेतृत्व गुण अरूलाई चिन्तनका साथ सुन्न सक्नु अरूलाई मनग्य सुनेर यहाँको मूल मनसाय यस्तो बुझेँ यसो हो कि ? यो भन्दा अरू पनि ? बोल्नेको वचनमाथि कृतज्ञता ज्ञापन सूचक अभिव्यञ्जना । नत्र लम्बा भाषण, चन्दा रासन, कदम कदमा विरोध प्रदर्शन जत्तिकै हुन पुग्छ । नेतृत्ववान् क्षमताका यक्ष रूप स्वरूप यसै भए हुन्थ्यो । इन्दुल केसीलाई बताउनै नपर्ने गरी विज्ञ छन् उनी । उल्लेखै गर्न नपर्ने उल्लेख हुन पुग्नु त कलम खुस्किनु, सोचमा घोच पस्नु हुन सके पनि खुस्किन्छ कलम ।
अनेक क्रियाकलापमा लागिरहने लहडी इन्दुलका अनेक योजनाहरूका लाइन छन् मनमा । योजना कार्यान्वयन खातिर मनमनै जान्ने भेद नखोल्ने आदत बने आत्मघाती बन्न सक्छ । प्रत्येक मनका योजना अवधारणा पत्रमा अभिमुखीकरण भएर तिनकै जगमा कार्य योजना तर्जुमा विशेषज्ञहरूबाट हुनु वाञ्छनीय मात्र होइन अनिवार्य छ । यति त इन्दुलका के.सी. र के.सी.का इन्दुलका हिँडडुलमा अवतरण हुने भएको अपेक्षा छ । अवधारणा पत्र, प्रस्ताव पत्र अनि कार्यपत्रमा जग हालेर कार्य योजना तयार पारी कार्यक्रम थालनी गर्दा अवलोकन, पर्यवेक्षण, सुपरिवेक्षण र मूल्याङ्कन निम्ति स्वास्थ्य आधार बन्छ । इन्दुललाई भन्नै परोइन । उनले बुझेको आभास मिल्छ ।
इन्दुलका हिँडडुलका अनन्त गति छन् । डुलफिरका जुरमुरिन्छ । उनको निर्मित स्वभाव अनि स्वभावमा निर्मित इन्दुल योग प्राकृतिक चिकित्सा साधनारत रहन्छन् । अनेक योगका योगी र साधनाका साधक संयोग गराउँदै हिँडडुल गर्छ इन्दुल । कहिले योग साधना कहिल्यै साधना नै योग बन्छ उनको । मैले आस्थापूर्वक इन्दुलबाट ग्रहण गरेको योगाभ्यास सार्थक बन्छ, बन्यो । कम्मर दुखेको निष्ठा घरका मेरो आत्माले कम्मर डोलाउने घुमाउने योग साधना साधन गर्न पाएँ । इन्दुले मलाई सिकाए क्रमशः तीन तीन चक्कर कम्मर घुमाउँदा दायाँ बायाँ, बायाँ दायाँ तीन तीन पटक । मेरो निष्ठाछेंँ निवासमा मेरो कम्मर दुखाई साम्य हुँदै गयो । क्रमिक घुमाइका रहस्य त आफ्नो शरीरभित्रै स्व निर्मित र नैसर्गिक तवरले निर्मित लुब्रिकेण्ट श्रोत परिचालन भई स्वतस्फुर्त हुँदो रैछ ।
अहिलेलाई आदरणीय पाठक श्रोता महानुभाव । अथ: र इतिश्री मात्र इन्दुल के.सी. इन्दुल के.सी मात्र वन्दना शुभम् समाप्तम ।
