नेवार समुदायले मनाउने जात्राहरूमध्ये इन्द्रजात्रा मुख्य हो । यसलाई येयाः, येँद्याः, येँद्याः पुन्ही, येयाः पुन्हीआदि पनि भनिन्छ । यो जात्रा भाद्र शुक्लपक्ष द्वादशीदेखि आश्विन कृष्णपक्ष चतुर्दशीसम्म मनाइन्छ ।
इन्द्र जात्रा धार्मिक र मनोरञ्जनका हिसाबले उत्सवमय जात्रा हो । जसमा स्वर्गका राजा इन्द्रदेखि मनुष्य, राक्षस, जनावरसम्मको जात्रा हुन्छ । इन्द्रजात्रासँग २९ वटा गुठी संस्थाहरु छन् । श्री कुमारी, श्री गणेश, श्री भैरव, श्री लाखे आजु (मजिपाः), हलचोक आकाश भैरव (सवाभक्कु), पुलुकिसी, श्वेतभैरव, इन्द्रचोक आकाश भैरव आदिको गुठीहरु छन् ।
इन्द्र जात्राको एक महिना अघि बनेपास्थित नालाको जंगलबाट लिंगो लिनलाई गुर्जुको पल्टन, हनुमानढोको पुजारी, केन्द्रीय मानन्धर संघका सदस्यहरु, व्यवस्थापन समितिका पदाधिकारीहरु गएर लिंगोलाई चिन्ह लगाउने गर्छन् । रुख छान्नका लागि कालो बोका जंगलमा छाड्ने र बोकाले छोएको रुखमा चिन्ह लगाई पूजा गर्ने चलन थियो ।
अहिले रुख छान्नका लागि बोकाको भर पर्दैन । ३२ हात लामो, सिधा, राम्रो रुखलाई छान्ने गर्छन् । इन्द्रजात्रा पछि पूजा गरेर काटेर मानन्धर समुदायले ल्याउने गर्दछ । भोटाहिटीमा पुर्याएर जात्राको तीन दिन अघि हनुमानढोका अगाडि ल्याइन्छ । एकादशीका दिन जाग्राम बसी वामन द्वादशीका दिन साइत निकालेर पूजा गरी काल भैरव अगाडि काठमाडौंका मानन्धरहरूले ठड्याउने गर्दछन् ।
लिङ्गोमुनि हात्ती चढेका इन्द्रको सुनको मूर्ति राख्ने चलन छ । पहिले लिङ्गो ठड्याउनु एक दिनअघि अर्थात् भाद्र शुक्ल एकादशीका दिन काठमाडौं उपत्यकाभित्रका सबै जागिरदारहरू जाग्राम बसेर भारनी नाच हेर्ने गर्दथे । अहिले यो भारनी नाच पनि लोप भइसकेको छ, सरकारी जागिरदारहरू जाग्राम बस्ने चलन पनि हराइसकेको छ ।
मरु गःकु अगाडि (मरुसतल र सिंहसतल बीच रहेको खुल्ला ठाउँ) इन्द्रलाई पनि एउटा अग्लो खटमा राखी दुवै हात दुईतिर फैलाएर बाँध्ने गरिन्छ । यो काम भने मरु टोलका स्थानीय महर्जन समुदायले गर्दछन् । लिंगोलाई इन्द्रध्वजा अर्थात् इन्द्रको प्रतीकको रुपमा राखिएको हो । त्यही दिन देखि ११ देवीदेवताको नाच, मजिपाः लाखे र झ्यालिंचा आठ दिनसम्म नाच्दै हिँड्छन् ।
इन्द्रजात्रामा जातीय भूमिका
मानन्धर : योंसी ल्याउने र वहुमतः (रातमा बासको ड्रागन बनाएर पालामा बत्तीहरु बालेर जात्रा हुने स्थानहरुमा घुमाउने)
महर्जन : इन्द्रायणी, पुलुकिसी
रञ्जित : मजिपाः लाखे
शाक्य : श्री कुमारी, श्री गणेश, श्री भैरब
तुलाधर र ताम्राकार : दागीं
तस्बिर ःकृष्पा श्रेष्ठ
