शिक्षा शास्त्रको विस्तार क्याम्पसबाट बि.एड. उत्तीर्ण गरिसकेको हुनाले क्याम्पसमा सेवा गर्न जाने रहर भयो । यही रहरलाई पनि मित्र पशुपति कर्माचार्यले साथ दिनुभएको हो अर्थात् उहाँकै भनसुनबाट गोरखा पुग्न पाएको हुँ । त्रिभुवन विश्व विद्यालय, शिक्षा शास्त्र अध्ययन संस्थान अन्तर्गतको गोरखा क्याम्पसमा जीवनमा पहिलो चोटि जागिर काँधमा बोकेर गोरखा पुगेको मलाई याद आइ रहन्छ । झन्झट–झन्झट मात्र बोक्दै शिक्षण सेवामा लाग्दै आएको मलाई स्थायी शिक्षक दरबन्दीको माया लागेन – स्थायी शिक्षण सेवाबाट राजीनामा दिएर गोरखामा आँखा चिम्लेर गएको सम्झना मनमा आइरहन्छ । काभ्रेको आधा दर्जन जति विद्यालयमा सेवा गर्दा ताकाको दुःख, काठमाडौँका चार वटा विद्यालयमा पाएको दुःख, खट्ने स्वभावले पुर्याएको धपेडी र घरको डामाडोल आर्थिक स्थिति र भर्खरै विवाह गरेर श्रीमान् बन्दाका कष्टका कारणले स्वास्थ्य स्थिति पनि गिर्दै गरेर मुखबाट रगत वमन हुँदै गर्दाका दुःखद परिस्थितिले मलाई गोरखा पुर्याइ दिएको सत्य घटना लुकाएर लुकाउन सकिने विषय होइन । गोरखामा क्याम्पस पढाउन पाउने र उचित जागिरको सुरक्षा हुने स्थिति विचार गरेर र स्वास्थ्य स्थिति पनि बनाउने लोभले त्यहाँ जान खोजको हुँ ।
मेरी जीवन सँगिनी भारतीले मेरो दुःख बुझेनन् अर्थात् मैले मेरो दुःखको कथा उनीलाई बताउन सकिनँ । जान लाग्दा उनी धरधरी रोइदिएको त्यो क्षण सम्झेर मलाई सधैँ दुःख बोध भइरहन्छ । भर्खरै विवाह भएकी श्रीमती भारतीले भक्कानिएर रोइदिएको त्यो क्षण मेरा लागि निकै चोट लाग्दो घटना भई दिएको उक्त क्षण बिर्सी पठाउन निक्कै गार्हो छ ।
रामप्रसाद कर्णजीत र निर्मला दम्पतीसँग आँबुखैरेनी सम्म बसबाट पुग्यौँ । केही क्षण आँबुखैरेनीमा रह्यौँ र डाँडो माथि एकान्त ठाउँमा रहेको गोरखामा हामी तीन जना हिँडेर नै पुग्यौँ । सिरसिर हावा आउँदा मनै आनन्द हुने खालका हावा पानीले मनलाई आनन्दित तुल्याइ दियो त्यस क्षण । पोखरी थोकमा सञ्चालित रहेछ क्याम्पस । क्याम्पस वरपर नै बस्ने कोठाको टुङ्गो लगाइयो । रामप्रसाद दम्पती दुवै जना त्यस क्याम्पसका पुराना प्राध्यापकहरू भएकोले र उनीहरूको सहयोग पाएको कारणले मलाई त्यति असहज भएन । स्थानीय शिक्षा सेवी, समाजसेवीहरू मोहननारायण श्रेष्ठ, गोपाल श्रेष्ठ, होमकुमार श्रेष्ठसँग र क्याम्पस प्रमुख गजेन्द्रबहादुर प्रधानाङ्गसँग परिचय भयो । केही दिनपछि नै गोरखा र गोरखा क्याम्पस मेरो मन मझेरीमा झुम्न थाल्यो ।
२०३५ कार्तिक २३ गते सामाजिक विषयको सहायक प्राध्यापक पदमा ३ महिनाको लागि अस्थायी नियुक्ति प्राप्त गरियो । र गोरखा क्याम्पसमा पढाउन थालियो । गोरखाका थुप्रै मित्रहरू सँग मात्र होइन सरकारी अधिकृतहरूसँग पनि सम्पर्क बढ्न थाल्यो । गोरखामा बाटो नपुग्दा ताकाको त्यो समयमा ‘गोरखा’दुर्गम जस्तै थियो । जागिरदारहरूको पनि कतै जाने ठाउँ नभएको त्यो स्थितिमा उनीहरू मिलेर मन बहलाउने ठाउँ ‘तास खेल्ने’ थलोलाई बनाइएको देखिन्छ । क्याम्पस प्रमुखसँग जिल्लाका शिक्षा अधिकारीको कोठामा पुग्ने गर्थें। त्यहीँ नै बनाइएको रहेछ तास खेल्ने थलो । स्वास्थ्य स्थिति सपार्न, कमाउन पुगेको म बबुरो क्याम्पस प्रमुख सँगसँगै लाग्न पाएर गौरवमा फुल्दै तास खेल्न जान्ने बार्हमासे पो हुन थालेँ । जिल्लाका हाकिमहरूको अखडामा पुग्न पाएर मक्ख हुँदै बार्हमासे बनेको उक्त क्षण मेरा लागि जीवनका अनौठो घटना र क्षण हुन गयो । यसै समयमा गोरखाका एक जना युवा मित्रसँग मेरो मित्रता बढ्न थाल्यो । राती पनि गफ गर्न उनी आउने । घण्टौँ हामीहरू बसेर कुराकानी गर्ने । उनीसँग मित्रता पनि गाढा बन्दै गयो । होमकुमार श्रेष्ठ प्रगतिशील भावना भएका असल मित्र पो रहेछ । उनीसँग सङ्गत गर्दा पो थाहा भयो । मन र आँखामा राखिरहौँ जस्ता युवा होमकुमार श्रेष्ठसँग आत्मीयता बढ्दै गयो । उनको औषधी पसल नै मेरो अखडा बन्यो । बुद्धिचाल खेल्न पाएपछि केही पनि नचाहिने प्रकृतिको म जब मैले बुद्धिचाल खेल्ने ठाउँका रूपमा त्यस ठाउँलाई भेट्टाएँ अनि त तास खेल्न जाने रहर भाँचभुँच भयो । म त्यो तास खेल्ने अखडाबाट पलायन भएर बाहिर आइपुगेँ ।
गोरखाका सर्व साधारणहरूसँग घेरिएर बुद्धिचाल (चेस) खेल्ने लत बसे पछि म त प्रशासनको आँखामा अराष्ट्रिय तत्त्व जस्तै भएँ । म प्रति प्रशासनको आँखा पर्यो । हाम्रै क्याम्पसमा पढ्ने एक जना विद्यार्थी मेरो चियोचर्चा गर्ने खुपिया बनाएर पठायो । कक्षामा प्रश्नहरू गरिरहने, यताउता लागेको हेरिरहने उक्त विद्यार्थी मेरो विरुद्ध छोडेको सि आइडी रहेछ । पछि पो बुझेँ । जिल्लाका हाकिमहरू सँग तास खेल्दा सम्म म सुन्दर सर थिएँ तर जब बुद्धिचाल खेल्न थालेँ म त अराष्ट्रिय तत्त्व पो भएँ । एक मनले मलाई हाँसो उठ्यो – पञ्चायतकलाको यस खालको मूल्याङ्कन देखेर मलाई छक्क पनि लाग्यो ।
गोरखा क्याम्पसमा पढाउँदै गर्दा उक्त क्याम्पसको प्रगतिका लागि मूल्याङ्कन समितिको अध्यक्ष, अतिरिक्त क्रियाकलापको अध्यक्ष, योजना तथा अनुसन्धान शाखा प्रमुख समेत भई सेवा गरेको मलाई सम्झना छ । उक्त क्याम्पसमा २०३५ कार्तिक (साउने सत्र) देखि २०३६ साउने सत्रको कार्तिक ५ गतेसम्म दश महिना सेवा गर्न पाएको थिएँ । त्यहाँ काम गर्दाका प्राध्यापक मित्रहरू गजेन्द्रबहादुर प्रधानाङ्ग, तीर्थ खनिया, तेजनारायण भुसाल, अशोककुमार कार्की, रामप्रसाद कर्णजीत, निर्मला कर्णजीतहरु सँग मित्रता र सहयोग मन भरि रहेको मात्र होइन अहिले सम्म पनि स्मरण भइरहन्छ । गोरखामा रहँदा मेरा स्वास्थ्य स्थिति राम्रो हुँदै आयो । खर्चालु स्वभाव भएकोले तलब बचाउन सकिनँ । खाना पकाउने एक जना मगर भाइ मेरा सहयोगी मित्र बनाइएकोले केही रकम दिनुपर्ने र खुवाउनुपर्ने भएकोले खास रकम जोगाउन पाएन । हप्ता–हप्तामा घरमा पुगी रहने । क्यामेराबाट फोटो खिँच्न क्यामेरा मेनहरू डाकिरहने आदि कारणले पनि मैले खर्च जोगाउन पाइएन । त्यसताका गोरखा जिल्लाका थुप्रै गाउँहरू लगायत मनकामना मन्दिर तिर पुगिरहने गर्थें।
म प्रगतिशील भावनाले ओतप्रोत रहेको मान्छे भएको कारणले सबै दृष्टि र व्यवहारमा पनि प्रगतिशीलता नै अपनाउन प्रयत्न गर्थेँ । प्र अ मोहनकुमार श्रेष्ठ त्यहाँका प्रतिष्ठित बुद्धिजीवीसँग सामाजिक चेतना र भावनाका कुराहरू, गोपाल श्रेष्ठसँग सामाजिक सेवाका प्रसङ्गहरू, होमकुमार श्रेष्ठसँग गीतसङ्गीत, साहित्य र राजनीति कर्मशील भावनाहरू साटासाट गथ्र्यौं । दरबारका सुब्बा साहेबले बोकाका टाउको पठाइ दिने गर्छन्; हामी मीठो मानेर मिलेर खान्थ्यौँ । । धेरै रमाइलो स्वास्थ्यप्रद हावा पानी रहेको गोरखा डाँडामा रहेको शिक्षा शास्त्र अन्तर्गतको गोरखा क्याम्पसमा पढाउँदै गर्दाका विद्यार्थीहरू, प्राध्यापक मित्रहरू, समाजका हितैषीहरू, प्रशासकहरू कोही–कसैसँग दुष्मनी मोल्नु परेन । हावा फेर्न गएजस्तो भयो गोरखा, क्याम्पस सिकाइ कस्तो रहेछ बुझ्न–हेर्न गएजस्तो भयो गोरखा । प्रशासकहरू कस्ता हुँदा रहेछन् देख्न गए जस्तो भयो गोरखा । नेवार बस्ती भएर पनि पोखरी थोकमा नेवारी बोल्न नजानेका नेवारहरू खोज्न गए जस्तो भयो गोरखा ।
००
गोरखामा रहँदा कामको धपेडी भएन । क्याम्पसमा १–२ पिरियड पढाउने काम मात्र हो । समयमा खान पाएँ । स्वच्छ हावामा श्वास फेर्न पाएँ । अनावश्यक मन मुटावमा लाग्नु परेन । सिर्जना र शिक्षाको मात्र कुरा हुने भयो । भद्रता सिक्ने र सिकाउने कामले भद्र मन बन्दै गयो । बुद्धिचाल खेलले मेरो मन भित्रको बुद्धिलाई तीव्र बनाइदियो । गोरखाको माटोमा झुल्दै गरेका फूलहरूसँग स्पर्श गर्न पाइयो । गोरखाका सुन्दर मनहरूसँग मन गाँस्न पाइयो । त्यसैले मैले गोरखालाई भुल्न नसकेर ‘गोरखा’कविता गोरखालाई यसरी अर्थ्याएँ :
मेरो मनमा दुखेको घाउ थियो
माया गरेर औषधी छर्की दिएजस्तो गर्यो
गोरखा माथि मुस्कुराउँदै बहने हावाले ।
००
घर छोडेर दुःख बोकेर गएको मलाई
त्यहाँको काम र हावाले सुमसुम्याइ दियो
तीन छक्क परेँ म – गोरखा देखेर दङदास भएँ म !
००
दरौंदी खोलाको पानीले स्पर्श गर्न आए जस्तो लाग्यो
पृथ्वीनारायणको आँखाले हेरिरहे जस्तो पो भयो
मनकामनाले मलाई हर्ष छर्किदिए जस्तो गर्यो
गोरखा मैले कसरी भुलूँ; मेरो मन र आँखामा तिमी रहिरह्यौ ।
००
गोरखासँग सधैँ रहने मन थियो; तर के गर्ने गोरखा हिँड्न खोज्दा धरधरी आँसु झार्ने श्रीमती, बूढा–बूढी आमा/बुबाका निराशा लाग्दा चेहराले पनि तिमी फर्क भनी रहे जस्तो देखिएकोले माया लाग्दो गोरखालाई छाडेर म बनेपा फर्किएँ । तर याद त आइरहन्छ – गोरखाका सबै–सबैहरू । केही दिनसम्म त गोरखाले मलाई सपनामा तर्साउन आए जस्तो, कता भागिस् भन्न आए जस्तो पो भइरह्यो । गोरखामा छँदा सधैँ माया गरेर मलाई सहयोग गरेका मित्रहरू विशेषत : रामप्रसाद कारंजीत र निर्मला कारंजीत दम्पतीलाई बिर्सी पठाउन गार्हो छ । सधैँझैँ गोरखा बसेसम्म नै मलाई साथ दिनु हुने साथी होमकुमार श्रेष्ठलाई आजपर्यन्त सम्म सम्झना गरिरहेछु । गोरखा बस्दा अन्य थुप्रै सम्झना गर्न लायकका प्रसङ्गहरू र मैले सम्झिनु पर्ने मित्रहरू याद आइरहन्छ । क्याम्पसको प्राध्यापक भएको नाताले राजा वीरेन्द्रलाई भेट्न जाँदा दौरा सुरुवाल लाएर उभिँदाका तस्बिर मनमा आइरहन्छ । यसैले मैले भन्नुपर्छ – मेरो जीवनको एउटा घटना हो गोरखा बसाइँ ।
०००
