शरीर ठीक थियो, बोली ठीक थियो । सारा संसार रिझिएको थियो । सर्वत्र नाम थियो, काम थियो र दाम पनि थियो । जीवन खुशीले झुमेको थियो । अभाव कुलेलम ठोकेको थियो । परिपूर्णताले जीवन अघाएको थियो ।
अहिले आएर एक पाटो शरीर सपाङ्ग र अर्को पाटो चाहिँ अपाङ्ग भयो । सारा संसार विरक्तियो । अब यो मान्छे न घरको न घाटको भयो भन्ठान्नेहरु पनि जन्मन थाले । जीवन कृष्णगर्तमा खस्यो । अभावको आगमन जताततै देखा पर्न थाल्यो । अपूर्णताले जीवन वैरागलाग्दो भयो ।
म यस्तै कुरा सोचेर दिन बिताउन थालेँ । हुने कुरा नभई नछाड्ने रहेछ । देश नै हल्लने गरी यस्तै विमारका घटना घट्न थाले । चुनावकै मुखमा प्रकाश दाहालले संसार छाडे । उनकै पछिपछि लोकप्रिय गायक समेत लागे । सोसल मिडियाहरु रक्तचापबाट बच्नका लागि अपनाउनुपर्ने सावधानी बारेका कहिरनले ढाकिन थाले । मैले पनि बल्ल थाहा पाएँ कि मलाई लागेको विमार खतरनाक नै रहेछ ।
पहिले म आफ्नो काममा सधैँ होसियार थिएँ । कसैलाई कुनै किसिमको दु:ख दिन्नथेँ । विद्यार्थीहरुका बीचमा उभिन पाउँदा रमाउँथे । विद्यार्थीहरु नै आफ्नो परिचय, पहिचान र गाँस–बास–कपासका माध्यम हुन् भन्ठान्थेँ । एकाग्र मनले उनीहरुका कुरा सुन्थेँ । आवश्यक परेमा पृष्ठपोषण दिने र आफ्ना कुरा सुनाउने गर्थेँ । प्रत्येक दिन कक्षामा कुनै न कुनै नयाँ कुरा सुनाएर कक्षाशिक्षणको सुरुआत गर्थें । कुनै विद्यार्थी झर्किए, बटारिए म झन् नौनी बन्थेँ । पिरमार्का बुझ्थेँ र निदानको प्रयास जरैदेखि थाल्थेँ । यसो गर्दा विद्यार्थीहरु प्रशन्न थिए । मलाई पनि आनन्दै थियो ।
अचेल मलाई उच्च रक्तचाप र पक्षाघातको बिमारले सताएको छ । शरीरको आधा अङ्ग नचलेर हैरानमा परेको छु । अचेल मलाई आफ्नो दुर्दशा कसैलाई देखाउन नपरे हुन्थ्यो भन्ने लाग्छ । एकजना सहयोगीको साथमा स्कूल जाने गर्छु । कसैसँग बोल्न पनि सकस पर्छ । सानातिना झमेलामा पनि धैर्यता राख्न सक्दिनँ । हर्दम मन चञ्चल भइरहन्छ । सबै कुरामा आफ्नै जित हुनुपर्छ भन्ने ठान्न पुग्छु । अझ विद्यार्थी सामु उभिनु पर्दा तर्सन्छु । उनीहरुका स्वाभाविक खालका अनगिन्ती प्रश्नले समेत हैरान हुन्छु र झर्कोफर्को गर्न थाल्छु । उनीहरु उल्टै नौनी बन्छन् र निरास मुहार लगाएर फर्कन्छन् । विमारले गर्दा म आफ्नो स्वभावको प्रतिकूल व्यवहार गर्ने भएको छु । अचेल म यस्तै छु
अहिले आफ्नो व्यक्तिगत कर्म पनि आफैँ गर्न सक्तिनँ । अहिले खाना खान होस् कि चर्पी जान वा ओछ््यानमा सुत्न–उठ्नसम्म अरुकै भर पर्छु । मेरा झिनामसिना काम गर्दागर्दा वाक्क भएर मेरी सहयोगी साथी लक्ष्मी समेत हैरान हुन्छे । मबाट कहिल्यै जस पाउँदिन । अचेल मेरो मनमा अरुप्रति दया, माया, करुणा छँदैछैन जस्तो लाग्छ । खाली रिस मात्र उठ्छ । आफूले गरेको झर्कोफर्को अरुले चुपचाप सहँदा पनि मलाई झन भाउन्न हुन्छ । मेरो खिल्ली उडाएजस्तै लाग्छ । प्रतिकारको भाषा प्रयोग गर्न थाल्यो भने त्यसलाई काँचै चपाउन मन लाग्छ । लचिलो भाषा बोलेर खुरुखुरु काम गरे पनि मलाई नै जिस्काएको ठानी शङ्का लाग्छ । कसै गरे पनि म अरुलाई धर दिन्न । उच्च रक्तचापको बिमारले गर्दा ठीकलाई समेत बेठीक देख्न थालेको छु । अचेल म यस्तै–यस्तै जीवन बिताइरहेको छु ।
अचेल म आफन्तजनले कुरा बुझेर आफूलाई नम्र तुल्याउन सक्नुपर्छ भन्ने ठान्छु । सहज मनस्थितिमा छँदा त कसैलाई दु:ख दिएको थिइनँ, अहिले असहज भएर पो पीडा दिनुपरेको हो । समय सधैँ एकनासको हुन्न । कुनै दिन पूर्णरुपले ठीक भए पछि कसैलाई दु:ख दिन्नँ । बरु पहिले मन दुखाएकोमा क्षमा याचना गर्छु । यद्यपि अहिले मेरो मनको यस्तो गन्थन बुझ्ने मान्छे विरलै छन् । म सबैलाई शङ्कालु नजरले हेर्छु । मलाई हेर्ने उनीहरुको नजर पनि त्यस्तै भएकाले समस्यामा छु । मलाई समस्यै समस्याको पहाडमै बसेको जस्तो लागेको छ । अचेल म यस्तै मनस्थिति र परिस्थितिमा छु ।
पहिले त मेरो हरेक कुरा राम्ररी सुन्ने, मनमा गुन्ने र सही लागेका कुराहरु अपनाउने बानी थियो । यत्तिखेर म न सुन्न रुचाउँछु न सुनाउन चाहन्छु । आफू मात्र जान्ने–बुझ्ने र ज्ञानी हुँ, अरुहरु चाहिँ अबुझ हुन् भन्ने ठान्न थालेको छु । साँच्चै अहिले मैले आफूले बुझेका र मनले खाएका कुरा अरुलाई सुनाउँदा सिकाइ दिगो हुन्छ भन्ने कुरा भुलेको छु । कुनै न कुनै रुपमा अरुलाई दिशानिर्देश गरी ऋण लगाउन सके आफ्नो मन आनन्दले पुलकित हुन्छ भन्ने बिर्सेको छु । सचेत मनस्थितिले हरेक काम कुरा गर्न सके बेहोसीपन कम हुने र होसीपन बढ्दै जाने बाटो छाड्न पुगेको छु । के गर्नु, अहिले म सबै कुरा पहिले झैँ बुझ्छु तर व्यवहार अर्कै गर्न रुचाउँछु । अचेल मेरो सोचसमझ यस्तै असामाजिक छु । तसर्थ म अन्जान मान्छेसँग भलाकुसारी गर्न डराउँछु । सानातिना कुरामा पनि विवादको पहाड खडा गरुँला कि भन्ने भयले पिल्सिरहन्छु ।
उमेरले आधा शताव्दी पचाएर शिक्षण पेशामा अढाई दशक बिताए पनि यत्तिखेर म पाँच वर्षमुनिको आलोकाँचा बालक भएको छु । शरीरमा तागत नभएको र अरुको दया–मायामा रहनु परेकोमा जीवनलाई बोझकै रुपमा लिएको छु । हर्दम बेहोसीपनमा बाँच्न पाउँदा आनन्द मान्न थालेको छु । त्यस्तै सोचले मलाई बिल्कुलै फरक मान्छे बनाइरहेछ । हातपाउ नचल्दा पनि आफ्ना कुरा देब्रे हातले भए पनि सकसले लेख्ने गरेको छु । विचार तलमाथि पलानर्् कि भनेर पटकपटक सुधार र संशोधनद्वारा लेखनलाई खार्न खोज्दै छु ।
उच्च रक्तचाप र पक्षाघातले पक्रनु अघि म श्री जनता मा. वि., गोलबजार–४, सिरहामा शिक्षणरत् थिएँ । त्यो दिन थियो – २०७४ कात्तिक १० गते । त्यस दिन अपरान्ह टाउको दुखेकाले डेरा मालिक सुवर्ण दाहालले गोलबजारको श्रीराम अस्पताल पुर्याए । रक्तचाप भने औधी उच्च रहेछ । मेरो त्यस हालतले त्यहाँका स्वास्थ्यकर्मी डराए । एक जनाले एउटा क्याप्सुल जिब्रोको फेदमा राखीदिए । विराटनगर रिफर गरियो । त्यत्तिञ्जेल मेरो दाहिने हात र खुट्टा लगायत आधा शरीरमै पक्षाघात समाते पनि मेरो चेतना भने ज्यँुका त्युँ थियो । म रातारात विराटनगरको विराट अस्पताल भर्ना भएँ ।
उच्च रक्तचाप कम गर्न र पक्षाघात भएको अङ्गलाई पूर्वरुपमा फर्काउन धेरैतिर सोधखोज, अध्ययन, मनन र चिन्तन गरेँ । धेरै कुराहरु बुझ्ने मौका पाएँ । आफ्नो जीवनशैली नै परिवर्तन गर्न पुगेँ । विहान उठ्नासाथ चार केस्रा लसुन र राती भिजाएको एक चम्चा मेथी चपाईचपाई खान थालेँ । यदाकदा काँचो सुपाडी समेत चपाउन थालेँ । दालचिनीको टुक्रो र चिराइतोको चोइटो हर्दम मुखमा राख्न थालेँ । मादक पदार्थ र धुम्रपान सेवन गर्न त सख्त मनाही रहेछ । रोगीलाई बजारका तयारी खानेकुराहरु घातक हुँदा रहेछन् । असन्तुलित जीवनशैली, खानपिनमा गडबड र तनावपूर्ण दिनचर्या बनाउँदा उच्च रक्तचाप रोग जन्मने रहेछ । बिमार जन्मिसकेपछि पनि त्यस्तै दिनचर्या अपनाए रोगबाट कहिल्यै छुटकारा नपाइने रहेछ । यत्तिखेर मैले धेरै कुरा बुझ्न सकेको छु यद्यपि पूर्णरुपले जीवनमा लागू गर्न सकेको छैन । त्यसैले अभिशप्त जीवन बिताउन वाध्य छु ।
सुरुआतका दिनमा अलमल अलमलमै एक हप्ता भातको माड मात्र पिएँ, सानो पाइपबाट पानी पिएँ । शरीर घटेर आधा भयो । रोगीले मोटापन घटाउनुपर्ने रहेछ, घट्यो, ठीकै भयो भन्ने ठान्न पुगेँ । बढी फाइबरयुक्त अर्थात् रेशादार र पोटासियम भएका खानेकुरा खान थालेँ । सोडियमयुक्त खानेकुरा खान बन्द गरेँ । कोलस्ट्रोल घटाउने खानेकुरा खान जोड दिएर उच्च रक्तचाप घटाउने काम गरे । गाँजर, छाली निकालेको दुध–दही, काँचो प्याज नियमित सेवन गर्न थाले । यसका अतिरिक्त शिलाजित, मह, मेवा, मरिच, करेला, गहुँको रोटीले समेत फाइदा गर्ने ठानेर सेवन गर्न थाले ।
घरेलु औषधीको रुपमा सौंप–जिरा–सख्खरको चूर्ण, सर्पगन्धाको जराको चूर्ण, अनार, स्याउ, अङ्गुर, नास्पती समेत खान थालेँ । अर्कातिर यदाकदा कमल फूलको रस, नरिवल दानाभित्रको पानी, कटहर र हिंगको सेवन समेत गर्न थालेँ । तरकारीमा ब्रोकाउली, लौका, हरिया सागसब्जी, मसरुम, चुकुन्दर, खरबुजा, तरबुजा, केरा, बदाम, माछा र सोयाबिनको प्रयोग गर्न थालेँ ।
खाना कमै मात्रामा खाने, नियमित व्यायाम गर्ने र बिहान नाङ्गो खुट्टाले हिँड्ने गर्नाले मलाई प्रशस्त फाइदा पुग्दै गयो । अर्कातिर पक्षाघात भएका अङ्गको मसाज गर्ने/गराउने काम गरेँ । दिनानुदिन स्वास्थ्य अवस्थामा सुधार हुँदै गयो । मेरी आमा समेत उच्च रक्तचापको बिरामी हुनुहुन्थ्यो । यो बिमार वंशानुगत गुणका रुपमा मैले पाएको रहेछु भन्ने लाग्दै छ । अहिले शरीरमा रोग पस्न नदिने उपाय अपनाउन नसकेकोमा पछुतो भएको छ । यद्यपि नलाग्नु रोग लागिसकेपछि न्युनिकरण गर्न प्रयास भने जारी राखेको छु ।
पहिले आनन्दले रात कटाउँथेँ । दार्शनिक ओशोको आनन्द यात्राको अनुयायी भएको थिएँ । ध्यानको गहिराइमा डुब्ने विधिविधान सिकेको थिएँ । ध्यानद्वारा निर्विचार मनोदशामा पुग्दा भररात उत्सवमय हुन्थ्यो । आनन्दको चरमोत्कर्षमा पुग्न पाउँदा आफूलाई संसारकै भाग्यमानी प्राणी ठान्थेँ । खाना खाँदा होस् या विश्राम गर्दा होस् वा काममा जुट्दा होस् ध्यानपूर्वक गर्थेँ । त्यही ध्यानले मलाई आनन्द दिन्थ्यो । आनन्द खोज्न बाहिर भौतारिनु पर्दैन भनेर आफैँभित्र खोज्थेँ । जताततैबाट आनन्द वर्षेको अनुभूत हुन्थ्यो । आन्तरिक रुपले म त्यसै त्यसै सफल व्यक्ति बनेको थिएँ । बाह्यरुपले पनि पूर्वाञ्चल विकास क्षेत्रबाट बाइस सय प्रतिस्पर्धीलाई उछिनेर माध्यमिक तहको नेपाली भाषा शिक्षक भएको थिएँ ।
शुरुमा सिरहाको कर्जन्हा स्कूलमा खटिएँ । प्रारम्भमा सन्तुलित जीवन थियो । बिस्तारै पहिलेको जीवनशैली छाड्दै गएँ । र, तनाव लिएर जीवनकै भूल गर्न पुगेँछु । खुट्टा पोल्ने र टाउको दुख्ने जस्ता बिमार देखिँदै थियो । वास्ता नगरी सहेर अर्को गल्ती गर्न पुगेँछु । अर्कातिर वर्ष दिन पनि नपुगी मेरो स्थानमा अर्को शिक्षक आयो । शिक्षा कार्यालयले गोलबजार सरुवा भएको मौखिक जानकारी दिइरह्यो । लिखित पत्र माग्दा स्कूलको नाममा पठाइसकेको जानकारी दिइरह्यो । प्रधानाध्यापक भने कुनै पत्रसत्र आएको छैन, तपाईंलाई यही प्रतिस्थापन गर्छु, ढुक्कले काम गर्नुस् भनी रहे । म पनि लिखित आदेश नआई कतै नजाने सोचमा पुगेँ ।
दशैँ आयो । सबै शिक्षक–कर्मचारीले तलब पाए । प्रधानाध्यापक भने दशैँपछि तलब दिलाउँछु भनिरहे । आफू रित्तो हात घर आएँ । जेनतेन चाडपर्व मनाइयो । स्कूल लाग्यो, हाजिर भएँ । तलब पाइएन । सोधखोज गर्दा शिक्षा कार्यालयले मेरो तलब गोलबजार स्कुल गइसकेको अनौपचारिक जवाफ दियो । म तनाव तनावमै गोलबजार स्कुलमा हाजिर हुन गएँ । जहाँ पुगे पनि भोलि, पर्सी भन्दा भन्दै तलब भेटिएन । तनावमै काम गरिँदै थियो । त्यही तनावले अकस्मात् उच्च रक्तचाप बढ्दा पक्षाघातको रोगी बनायो ।
हुन त सधैँ धरतीमा बाँच्न कोही पनि आएको छैन । यहाँ भएका हरेकले एक दिन न एक दिन विदा भएर जानैपर्छ । यद्यपि आत्मविश्वासका साथ आहारविहारमा सन्तुलन राख्न सके मृत्युलाई पनि पराजित गर्न सकिने रहेछ । आफन्तजनको प्रेमले रोगीलाई रोगसँग लड्ने तागत दिलाउने रहेछ । ध्यान, योग, प्राणायाम र व्यायाममा प्रत्येक दिन समय दिन सके सुखमय र स्वास्थ्य जीवन खोज्न अन्यत्र भौतारिनु नपर्ने रहेछ ।
मान्छेले जीवनमा जोखिम मोल्ने हिम्मत गर्नुपर्ने रहेछ । जे जस्तो भए पनि दु:ख भोग्ने साहास गर्नुपर्ने रहेछ । सजिलो बाटो पाए मात्तिने र अफ्ठ्यारा बाटामा भने आत्तिने काम किमार्थ असुहाउँदिलो रहेछ । मान्छेले आफ्नो स्वास्थ्यप्रति होसियार भई पहिले आफ्ना लागि बाँच्नु पर्ने रहेछ । त्यसपछि मात्र असल कर्मद्वारा संसार हँसाउनु पर्ने रहेछ । अचेल दिमागमा यस्तै कुराहरु आउँछन् । र, म यस्तै सोचले आनन्दित हुने कोशिस गर्दछु ।
