किताबहरूको सम्बन्धमा

एउटा कितावको भूमिका लेखिदिन मलाई अनुरोध गर्नु भएको रहेछ । म चाहि भूमिका–लेखकका रुपमा त्यति गुण भएको मान्छे होइन । यत्रो अतिसयुक्तपूर्ण कार्य गर्ने मौका दिनुभएकोमा त्यसलाई नकार्न म अनिच्छुक छु । यसकारण सर्वसाधारण कितावहरुको बारेमा मेरो स्वविवेकका केही शब्दहरु व्यक्त गर्दै यस अवसरलाई सदुपयोग गर्ने नै छु ।

ममा विद्यमान सबै राम्रा गुणहरुको लागि म कितावहरुप्रति नै आभारी छु । मेरो युवावस्थामा समेत मैले यो महसुस गरें कि ‘मान्छेहरु भन्दा कलाकृतिहरु नै बढी उदारवादी छन् । म पुस्तकप्रेमी हुँ । मैले अध्ययन गरेको हर किताव र त्यसको रचनाकार जादुगर जस्तो महसुस हुन्छ मलाई ।

प्रगाढ संवेग र मनमोहक आत्मप्रेरणाले बाहेक अरु तरहले कितावहरुको बारेमा टिप्पणी गर्न म असमर्थ छु । यो कुरा हास्यास्प्रद जस्तो देखिन सक्छ, तर साँचो कुरो नै यही नै हो । सायद यस्तो लाञ्छना गरिने होला कि यो त एउटा जंगली असभ्य मान्छेको उत्प्रेरणा रहेछ । मान्छेहरुलाई जे भन्न मन लाग्छ भन्न दे । म लरतरो ढंगले तह लाग्ने मान्छे होइन ।

जब म हातमा एउटा नयाँ पुस्तक, चाहे त्यो छापाखानाबाट मुद्रण गरिएको होस् वा टाइप गरिएको होस्, पढ्न भनी उठाउँछु तब म यस्तो अनुभव गर्छु कि मसँग बोल्न सक्ने र अनौठो जीवात्मा मेरो जीवनमा प्रवेश गरेको छ — त्यो हो एक नयाँ प्रभु ईशुका उपदेशात्मक इच्छा पत्र, जुन संसारका कुनै पनि चिजवस्तु वा प्राणी भन्दा साह्रै जटिल र वोधगम्य छ, जुन साह्रै रहस्यमयी र साह्रै सत्कारयोग्य छ र जस्को श्रम र कल्पनाले यस संसारमा हरेक वस्तु बनाएको छ, जुन भव्य र सुन्दर छ ।

कितावहरुले जिन्दगीभर मलाई पथप्रदर्शन गर्दछन् भन्ने कुरो मलाई राम्रैसित थाहा छ । तर जीवनमा मैले पहिले कहिल्यै थाहा नपाएका र नदेखेका नयाँ नयाँ कुराहरु मलाई बताइदिने तौर तरिकाहरु ती पुस्तकहरुमा हुँदा रहेछ । एक सम्पूर्ण कितावमा एउटै मात्र साह्रै महत्वपूर्ण वाक्य बाहेक अरु कुनै कुरो खोजेर पनि नभेटिन सक्छ । तर त्यो त्यस्तो वाक्य हो, जसले तपाईंहरुको मुखाकृतिमा मान्छेको अध्ययन सम्बन्धमा झनै नजिक्याउँछ र तपाईंमा उमङ्ग अथवा खिन्नताको भाव प्रज्वलित हुन्छ ।

तारामण्डलीय लोकको वैभवशालीता, अन्तरिक्षको सामञ्जस्यतापूर्ण यन्त्रबद्धता र यस्तै अरु अरुको बारेमा यस्तो वाक्यटुता र सचित्रले बयान गरिएको हुन्छ कि त्यसबाट म न प्रभावित हुन्छु न त ममा कुनै जिज्ञासा नै पैदा हुन्छ । म यस अर्थमा प्रभावित छु कि अन्तरिक्ष त्यति रहस्यमयी र आश्चर्यजनक छैन, खगोलशास्त्रीहरुले हामीलाई विश्वास दिलाउँछन् र पुनश्च विभिन्न लोकहरुको अभ्यूदय र अन्तको कारक तत्वको सन्दर्भमा दैविक सामञ्जस्यता भन्दा अपरिचित रुपमा साह्रै महत्वहीन अव्यवस्थाहरु वा शङ्का उपशङ्काहरु देखा पर्दछ ।

आकाश गंगाको अनन्ततामा कतै एक सूर्य गायव भइसकेछ र यस्को आसपासका ग्रहहरुलाई अनन्त र अविछिन्न रातको गहिराईमा झ्वाट्टै र जोडदार रुपमा विलिन हुनुपर्ने बनाइन्छन् । हुन त यो ठूलै घटना हो र यसले मलाई बिल्कुलै प्रभाव पार्ने छैन । तर विलक्षण कल्पनाशक्ति भएको मान्छेको मृत्युले मलाई साह्रै विह्वल बनायो ।

संसारमा जे–जे चिजहरु शुद्ध र सुन्दर रुपमा भेटिन्छ, ती सबैको बारेमा मानिसहरुले परिकल्पना र वर्णन गरिसकेको छ । पछुताउनुपर्ने कुरा यो छ कि ती सबै चिजहरुमा दर्दनाक तत्वको बारम्बार सृजना गर्न र त्यसलाई क्रमागत रुपमा बढाउन मानिस आफै वाध्य हुनु परेको छ । जस्तो कि दोस्तोभोस्की, बाउडिलेयर र यस्तै अरु–अरुहरुले गरेका छन् । यसैमा पनि अरु जीवनमा जे जे कुरा दिक्कलाग्दो र घृणित छ त्यसलाई सुधार्न मन लाग्छ ।