खुशीको खोजमा केन्द्रीत ‘तृषा’

मानिसको खुशी के हो ? यो हतार, भागदौड र माथा पच्चीसी कुन खुशीको लागिहो ?? किन मानिस खुशीको खोजीमा पारिवारिक विचलन र सम्वन्धहरुको जाल झेलमा फसिरहेछ ? प्रश्नहरु अनगिन्तीछन् । त्यसो त जवाफ सजिलो छ । सन्तोष नै सबभन्दा ठुलो खुशीहो । तर यही सजिलो जवाफलाई पनिआत्म साथ गर्न असमर्थ छ मानिस । जवाफ बुझेर पनि खुशीका लागि मानिसको भागदौड र खोजी जारी छ । र यही खुशीको पछि भागि रहेको मानिसको कथा समेटिएको उपन्यास हो ‘तृषा’ । गीत र मुक्तक लेखिरहेकी सुशीला पौडेलले नपत्याउँदो किसिमले आख्यानमा नारी जीवन र चाहनालाई उतारेकी छिन् ।

खुशीका लागि मानिसलाई मान, प्रतिष्ठा, सम्पति र सम्वन्धहरु मात्र पर्याप्त छैनन् । के के खोजी बस्छ मानिस र आफै दुःखी भइरहन्छ । सबथोक भएर पनि के के हुदैन मानिससंग । भौतिक रुपमापूर्ण छ तर मन खाली छ । र मानिसको रित्तो मनले खुशी खोजिरहेको हुन्छ । आफ्नो अस्थित्वको खोज मानिसको पहिलो शर्त हो । तर खुशीको खोज मानिसको जैविक र आत्मिकखोज हो । मान, प्रतिष्ठा, सम्पति र सम्वन्धहरु आफ्नो अस्थित्व अनुकुल मानिसले समेट्दै जान्छ । तर खुशीकहाँ, कतिखेर, कसरी मिल्छ केहीपत्तो हुदैन ।
आफ्नो सफलता र प्राप्तिका लागि यात्रारत मानिसले कहाँनेर परिवार छाडिरहेछ, हेक्का पाउँदैन । कहाँनेर जिम्मेवारीबाट चिप्लिरहेछ,पत्तो पाउँदैन । कहाँनेर खुशी चुहिरहेछ,ज्ञानहुदैन । निरन्तरको प्रयासले एक पछिअर्को सफलताको शिखर त चुम्छ मानिसले तर यतैकतै छाडेको परिवार र सम्वन्धबाट उ निकै पर पुगिसकेको हुन्छ । अनि जहाँ पुगेको छ त्यहीबाटखुशीका लागि प्यासी रहिरहन्छ ।
‘तृषा’एउटी महिलाको यौन मनोविज्ञानमा केन्द्रित उपन्यास हो । यस भित्र नारी संवेदना र उद्धेलनहरु छन् । एउटी स्वास्नी मानिस जो सही र गलतबारे पूर्ण जानकार छे । कति कुराहरुमा उनलाई आफुले गलत गरिरहेको आभाष पनि छ । आफु सच्चिनु पर्छ भन्ने उनलाई थाहा छ । र पनि उनी त्यही‘गलत’तर्फ आकर्षित भइरहन्छिन् । चाहेर पनि निक्लन नसकेको उनको यो अवस्था के प्रेम हो ?
त्यसो त ‘तृषा’मा प्रेमको बेग्लै खोज छ । उपन्यासकार सुशीला पौडेलले चलनचल्तीमा देखिएकाऔसत प्रेमलाई प्रेम मानिरहेकी छैनन् । उनलाईअहिले प्रेम नै छैन भन्ने लागेको छ । प्रेमको अफवाह त छ तर प्रेमको त्यो भावनात्मक र संवेदित अवस्था सुशीला भेटदिन् । उनी आफ्ना पात्रहरुका माध्यमबाट समाजको बदलिदो अवस्था र प्रेमका नाममा अस्थीर हुदै गएको पारिवारिक सम्वन्धहरुलाई केलाउछिन् । उपन्यासकार सुशीला परिवार संगको प्रेम र सन्तुष्टी नै खुशीको अन्तिम आधार हो भन्नेमा प्रष्ट छिन् । त्यहीभएर पनि उनले लोग्ने स्वास्नीको सम्वन्धलाई आदर्शका रुपमामात्र बुझ्न नहुने बताउँछिन् । जीवन जिउने क्रममा र सामाजिक, आर्थिक हैसियत बढाउने क्रममा लोग्नेस्वास्नीका सम्वन्धमाआउने छिद्र नै विचलनको प्रमुख कारण हो । त्यही छिद्रमा आफ्नो भूमिका खोज्नेहरुको बिगबिगी छ समाजमा । उपन्यासमा उनले त्यही छिद्रमा आआफ्नो भूमिका खोज्नेहरुबाट प्रताडित परिवारको कथा भनेकी छिन् ।

गीत र मुक्तकको क्षेत्रमा परिचित नाम हो सुशीला पौडेल । उनले लेखेका प्रणय र प्रेमका गीत मुक्तक चर्चामा पनि छन् । उनको साहित्यिक सक्रियता तिब्र छ । तर ‘तृषा’उपन्यास बजारमाआएसंगै उनी भित्रको लेखकीय क्षमताअग्लिएको छ । उपन्यासले उनको परिचयमात्र बढेन । उनलाई हेर्ने आम दृष्टिकोण पनि बदलियो । गीत र मुक्तकमा रंगमगिएकी एक स्रष्टाले आफ्नो क्षमतालाई अजमाएकी छिन् – ‘तृषा’उपन्यासमा ।
मातृसत्ताको अवशान पछि पितृ सत्ताद्वारा महिला माथि थोपरिएका बन्धनका बोझ उपन्यासको आधारभूमी हो । ‘तृषा’ भरि उपन्यासकार सुशीलाले निस्सासिएको, गुम्सिएको र उकुसमुकुसिएको नेपाली समाजलाई लेखेकी छिन् । यही समाजमा बाँचिरहेका आजकामहिला र उनकाचाहनाहरुलाई उतारेकी छिन् । उनले महिलालाई महानवा शक्तिशाली देखाउने बहानामा बलजफ्ती‘अब्बल’बनाउने काम गरेकी छैनन् । जस्ता किसिमका महिलाहरु हाम्रा समाजमा छन् । उनीहरुकै कथा उपन्यासमा उतारेकी छिन् ।

‘तृषा’की प्रमुख पात्र प्रमीलासँग नेपाली समाजका अधिकांश महिलाको अनुहार मिले जस्तो लाग्छ । पितृसत्ताको थिचोमिचो र त्यसले समाजमा पारेको असरको पछिल्लो तस्वीर हो यो उपन्यास । समग्र नारी अस्मिताको कथा ‘तृषा’की प्रमुख पात्र प्रमीलाले बोलेकी छिन् । पितृसत्ताका जीवन्त प्रतीकको अभिमान र स्वेच्छाचारिताको छिद्र समाजमा बढ्दै गएको छ । त्यही छिद्रबाट परिवार भित्र खलपात्रको प्रवेश हुने खुलासा ‘तृषा’मा गरिएको छ । पितृसत्ताको प्रतिकात्मक पात्र प्रमोदलाई उपन्यासकार यथार्थको धरातलमा उभ्याएकी छिन् । उपन्यासभरि प्रमोद र प्रमिलादुबै मानसिक र भौतिक रुपमा प्रताडित छन् । यो अहिले समाजमा भइरहेकै घट्ना हो । हरेकले आफुले गरेको कर्मको फलभोग्छ । उपन्यासको अन्त्यमार्मिक ढङ्गबाट भएको छ ।
यो स्वास्नी मानिसको जीवन र सम्वन्धलाई उजागर गरेर पुरुषलाई सचेत हुन आग्रहगरिएको उपन्यास हो । ‘तृषा’मा महिलाप्रतिको पितृसक्तात्मकत्रुर शासनप्रवृत्तिको उजागार छ । त्यसैगरि बेलैमाआफूलाई सुधारेर आफ्नो सत्ता सुरक्षित बनाउन पितृसत्तालाई सचेत पनि गराइएकोछ ।
समाज बदलियो । हिजो अशिक्षित रहेका महिलाहरु आजकाल शिक्षितहुन थाले । तर हिजो अशिक्षित महिला माथि शासनगर्ने पुरुष प्रवृत्ति आज पनि बदलिएको छैन । आजका शिक्षित महिला माथि पनि शासनगर्न पुरुष उद्धतहुनाले नै पारिवारिक दुर्घटनाहरू हुने गरेका छन् । एकअर्काको सम्मानमा नै सम्बन्धको सन्तुलनकायम रहने उपन्यासको सार हो । अभावको आभाष हुन नदिन दुबैको समानभूमिका रहने उपन्यासले प्रष्टपारेको छ ।
सरल भाषा र वाक्यविन्यासले उपन्यासलाई एकै बसाईमापढ्न उत्साहित बनाउँछ । प्रमिलाको दोधारे स्वभावले बेलाबेलामा केही पाठकलाई दिक्कलगाउन सक्छ । तर उनको चरित्र चित्रणका लागि त्यो आवश्यक थियो भन्ने अन्तिमतिर पुगेपछि प्रष्ट हुन्छ ।
पुरुषलाई गालीनगरी नारीको पक्षमा सुशीला उभिएकी छिन् । उपन्यासको सुन्दर र शक्तिशाली पक्ष नै यही हो । उपन्यासभरि कतै पनि उनले सहीगलतको वकालत गरेकी छैनन् । मात्र जे देखिएको छ । जस्तो छ अहिलेको समाजत्यही लेखेकी छिन् । सहि गलतको फैसला गर्न पाठक स्वतन्त्रछन् ।

आख्यानको एउटै कृति प्रस्तुत गरेर यस क्षेत्रमा आफ्नो सबल उपस्थिति देखाउनु सुशीलाको सफलता हो । आख्यानमा देखिएको उनको उपस्थितिले उज्यालो भविष्यको संकेत गरेको छ ।