वर्षौ पहिले जुद्धशमशेरले न्युरोडको सडक चौडा बनाउँदा ‘किन चाहियो यत्रो सडक ?’ भनेर विरोध भएको थियो । तर त्यहि न्युरोड अहिले साँघुरो भएको छ । त्यही साँघुरो न्युरोडको बीचमा ठिंग उभिएको छ जुद्धशमशेरको शालिक । त्यहाँको ठेलमठेल र अटेसमटेसमा धेरैको ध्यान त्यो शालिकतर्फ जाँदैन । सबैलाई छ हतारो । सबैलाई छ कहाँ हो कहाँ पुग्नु । तर वर्षौदेखि त्यो शालिक हर घट्नाक्रमलाई साक्षीभावमा हेरिरहेछ । र निरन्तर प्रभाव जमाइरहेछ विभिन्न झाँकीहरुमार्फत । न्युरोडको उपादेयता व्यापार व्यवसायमा मात्र होइन राजनीतिक, साँस्कृतिक गतिविधिमा झन बढेर गएको छ । यसबीचमा न्युरोडका धेरै झाँकीहरुले नेपाली सामाजिक जीवनमा ठूला परिवर्तनहरु ल्याएका छन् ।
काठमाडौंको न्युरोड नेपाली राजनीतिक घट्नाक्रमको विशिष्ट साक्षी हो । व्यापार व्यवसायका दृष्टिकोणले महत्वपूर्ण न्युरोड सन्दर्भ र परिघट्नाहरुले घेरिएको शहरी बिम्बमात्र होइन, यो त समग्र नेपाली जीवनको चित्र बोकेर लम्पसार परेको एउटा ऐतिहासिक सडक हो । यो परिवर्तनको सूचक पनि हो । अनेक राजनीतिक परिवर्तनको विशिष्ट दर्शक पनि हो । र पछिल्लो २३ वर्षदेखि कथाकार तुलसीहरि कोइराला हरेक दिन न्युरोड धाइरहेछन् । हेर्दाहेर्दै सैनिक मिच्याइमा परेर साँघुरिदै गएको टुँडिखेलको पश्चिमतर्फ अवस्थित नेपाल वायु सेवा निगमको भवनबाट न्युरोड गेट छिचोल्दै उनी जुद्धशमशेरको शालिक पुग्ने गरेका छन् । यो २३ वर्षमा देशमा धेरै उथुलपुथुल भए । राजनीतिक परिवर्तन, सामाजिक विकास र आर्थिक उन्नतीमा धेरै घट्ना परिघट्नाहरु थपिए । न्युरोड यी सव सन्दर्भहरुको साक्षी बन्यो । कथाकार तुलसीहरि कोइरालाले यही साक्षी बसेको न्युरोडबाट देखिएका विभिन्न झाँकीहरुलाई कथामा समेटेका छन् । उनले हरेक परिवर्तनको साक्षी न्युरोडमाथि र यहाँबाट देखिने विभिन्न झाँकीहरुलाई शब्दको माध्यमले स्केचमा उतारेका छन् । न्युरोडको शरमलाग्दो स्थितिलाई निकै साहसका साथ लेखेका छन् । सबैले देखेका तर कसैले नलेखेका घट्नाहरुलाई कथाको रुपमा पस्केका छन् । तर यो न्युरोडको मात्र कथा होइन । समग्र नेपाल र नेपालीको कथा हो । हरेक नेपालीले देख्ने सपना र भोग्ने जीवनको कथा हो । आम मानिसले चढ्न नसकेको दु:खको पहाड, पौडिन नसकेको अभावको नदी र जेनतेन बाँचिरहनु पर्ने हिमाली ठिहीजस्तो जीवन कथाको मुल विषय र भावभूमि हुन् ।
कथाकार तुलसीहरि कोइरालाको यो पुस्तक विरुप र विसंगत समयको डरलाग्दो तस्वीर हो । यसभित्र १९ वटा कथाहरु छन् । एकै बसाइमा सकिने यी कथाहरु पढिरहँदा लामा लाग्दैनन् । कथानक केन्द्रीत उनको लेखाईले पाठकलाई तानिरहन्छन् । भाषा सरल छ । प्रभावकारी छ । प्रभावशील उनको लेखाइले कथाको किताव हत्तपत्त छाड्न मन लाग्दैन । चरित्र अनुसार प्रयोग भएका भाषाले कथामा मिठास थपेका छन् । नेपाली समाज र यहाँका मानिसले चाहेका तर पुरा नभएका रहर र सपनाहरु नै कथा बनेका छन् । मानिसको स्वभाव र प्रेम मात्र होइन, मानिसले गर्ने अपराध, त्यसको पृष्ठभूमि र यौन आशक्तिलाई तुलसीहरिले सरल रुपमा लेखेका छन् । हरेक कथामा आममानिसले भोगेका दुर्नियति र दु:ख उनी खोतलिरहन्छन् । उनलाई कथा लेखिरहँदा लाग्दो हो, म फोटो खिचिरहेछु । या लाग्दो हो म स्केच कोरिरहेछु । उनी हरेक घट्ना र सन्दर्भलाई बुझाउन खप्पिस छन् । हरेक कथामा उनले बुनेको कथानक परिवेश पठनीय छ । उनी पत्रकार पनि हुन् । त्यहि भएर कहिकतैँ हतारिएको आभाष नहुने होइन । तर पनि त्यो हडबडाहट सुहाउँदो देखिएको छ । मानिसको जीवनमा फुर्सद नै कहाँ छ र ? हरेक मानिस हैरानमा छ । दौडमा छ । हिडिरहेछ । दौडिरहेछ । उनले मानिसको यहि गतिशीलतामाथि कथा लेखेका छन् ।
कथाकार तुलसीहरि कोइराला मेरो समयको एउटा सक्रिय कथाकार हुन् । उनले बालसाहित्यमा आफ्ना धेरै कृति दिइसकेको भएपनि उनको यो पहिलो कथा संग्रह हो । यसले उनको साहित्यको लामो यात्रालाई उजागर गरेको छ । कथा, कविता र निबन्धको क्षेत्रमा सक्रिय तुलसीहरि पेशाले पत्रकार हुन् र उनको लेखनमा पत्रकारिताले नयाँ विषय छनौटमा सहयोग गरेको आभाष हुन्छ । उनी कथामा परिवेश र पात्रको चरित्र चित्रणमा सफल छन् । पात्र अनुकुलको सम्वादमा माहिर लाग्छन् । विषयलाई लिएर अघि बढ्ने क्षमता र त्यसले पाठकको मनमा पार्ने प्रभावका सन्दर्भमा पनि तुलसीहरि सफल छन् । उनको लेखनको विशिष्टता भनेको उनले भूइमान्छेका कथा लेखेका छन् । जीवन जिउनै धौधौ परेकाहरुको तस्वीर खिचेका छन् । सबैले देखेर पनि कसैले नलेखेका मानिसहरु उनका प्रिय पात्र हुन् ।
न्युरोडका झाँकी भित्रका अधिकांश कथामा पहाडको पृष्ठभूमि छ । तर ती सबै कथाहरु काठमाडौंका कोलाहलको फ्रेमभित्र समेटिएका छन् । पात्रमा विविधता छ । प्रत्येक पात्रमा बेग्लै परिस्थिति छन् । भिन्न मनोजगत र भोगाइहरु छन् । कति कथाहरुमा तुलसीहरिले नारी देह र नारी मनका सन्दर्भहरुलाई कुशलतापूवर्त उतारेका छन् । उनले स्त्री मनोविज्ञानलाई पुरुष परिवेशमा प्रष्ट पारेका छन् । पुरुषगत उपलब्धि र जितहरुमा नारी संवेदनका कति पाटाहरु थकित र हैरान हुन्छन् भन्ने उनले खुलस्त लेखेका छन् । उनी पौरुष परम्परागत अंहमबाट जोगिएका छन् तर नारीको परम्परागत स्वरुपभन्दा माथि उठ्न सकेका छैनन् । यो उनको मात्र समस्या होइन । अहिले लेखिरहेका अधिकांश पुरुष कथाकारहरुको नियती हो ।
गाउँ शहरमा बस्ने मध्यम र निम्न वर्गिय मानिसका अनुहारलाई कथाको शीर्ष स्थानमा राखेर कथाकारले हरेक पात्रमा हाम्रो समयको समस्यासँग जुधाएका छन् । हरेक कथामा पात्रहरु परिचित लाग्छन् । तर हरेकले वेवास्ता गरिरहेका यी पात्रहरु परिचित भएर पनि हाम्रो सहानुभूतिले छुन नसकेका रहेछन् भन्ने कथा पढिसकेपछि मात्र ज्ञात हुन्छ । तुलसीहरिका कथाले मानिसलाई हेर्ने र बुझ्ने दृष्टिकोणलाई फराकिलो बनाउँछ । समाजमा एलिट वर्गमात्र छैन । मध्यम र गरिव वर्ग पनि छन् । जुन वर्ग अत्याधिक सपना र रहरले थिचिएका छन् तर खराव छैनन् । खराव भएपनि आफ्नै ससाना सपनाको पूर्णताका लागि गरिएका उपक्रम नै अपराधमा परिणत भएका हुन् । समाजको यो चित्रण मलाई तुलसीहरिका कथामा सबैभन्दा बढि मन परेको हो । मानिसले बाँच्न त पाउनु पर्यो नि । बाँच्न पाउने नैसर्गिक अधिकारबाट कसैलाई बञ्चित गराउनु हुदैन भनेर कथाकारले गरेको वकालत कथासंग्रहको सबैभन्दा सुन्दर पक्ष हो ।
न्युरोडका झाँकी को सबैभन्दा ठुलो ‘ट्रेजेडी’ के हो भने हरेक कथाको अन्त्य दु:खात्मक र अवसादपूर्ण छन् । के संसार साँच्चै दु:खदायी छ ? यहाँ मान्छेका सपनाहरु अपुरा मात्र हुन्छन् ? किन सपना पुरा गर्न सक्ने सामथ्र्य आममानिससँग हुदैनन् ? हरेक कथाको अन्त्यमा कथाकारले दु:ख ल्याएर जोडेका छन् । तर ति अन्त्य अस्वाभाविक लाग्दैनन् । जीवन जिउँदै जाँदा हुन्छ नै त्यस्तै । तर कथा पढिसक्दा हरेक पाठक द्रवित हुन्छ । उ दु:खले भरिन्छ । आफ्नो परिवेशसँगको उसको आक्रोश बढ्छ । तर केहि गर्न सक्दैन । यो समाज जस्तो छ तुलसीहरिका कथाहरु त्यस्तै छन् ।
किताबभित्र रहेका चोख्याइएको गाउँ, पिलो, प्रशंशाको घडी, विज्ञापन, न्युरोडका झाँकी अब्बल कथाहरु हुन् । यी कथाहरुले हाम्रो समाजको चरम बेथितिलाई उजागर मात्र गरेको छैन । यसबाट हाम्रो समग्र विकास र सामाजिक उत्तरदायित्वमा परेका प्रभावहरु प्रष्ट पारेको छ । सामाजिक रुपमा नेपाली समाज पढ्न चाहने पाठकले यी कथाहरु पढनै पर्छ । यस कितावबाट पाठकले आजको नेपाली समाज र यहाँभित्रका तमाम बेथिति र विसंगतिहरुलाई बुझ्न र महशुश गर्न सक्छ । यी कथाहरु अहिलेको समयको बेजोड कथा हुन् । तुलसीहरिको कलमबाट उब्जिएका यी कथाहरुले उसलाई नेपाली कथाको क्षेत्रमा सदैब जोगाइ राख्ने छ । कथाको परख गर्नेहरुले यही कथाका लागि तुलसीहरिलाई सम्झिरहने छन् ।
तुलसीहरि संभावनाले भरिएको लामो दौडमा सामेल छन् भन्ने न्युरोडका झाँकी कथा संग्रहले प्रष्ट पारेको छ । समाजशास्त्रीय दृष्टिकोणबाट लेखिएका यसभित्रका कथाहरुले गहिरोसँग समानता र न्यायको पक्षमा वकालत गरेको छ । शिखा बुक्सले प्रकाशन गरेको यो किताव कोरोना कहरले घरभित्रै बस्न बाध्यहरुका लागि समय कटाउने गतिलो साधन बन्ने छ । त्यसो त नेपाली कथा साहित्यमा यो संग्रह सधै चर्चा र चासोका साथ पढिने छ ।
